Cuba: A new working culture?

Cubans are friendly, helpful, and welcoming. Until you enter a public service building such as a bank or a state-run store, or restaurant. Why is that? An exerpt from my fieldnotes.

In the middle of the city center, just next to the Capitol and in front of ‘El Parque Central’, I find Hotel Inglaterra, one of the most luxurious hotels in town, next to Hotel Parque Central, Hotel Nacional, and Capri, and Havana Libre. In this hotel they have Wi-Fi, and whereas tourists use their smartphones while nipping their cappuccino on the terrace of the hotel, Cubans stand outside against the wall, the Wi-Fi reaches just far enough for them, too. I also use it for that.

Hotel Inglaterra

In contrast with the beauty and luxury of the hotel, and the relatively high prices, the service is horrible (yes, that are my own terms). There is only one waiter for the whole terrace, sometimes two; one for each side. But no one comes to ask you if you want to order anything, you have to call them yourself, and that costs some time and patience. If you have ordered, it can easily take half an hour before you get a drink. If you ordered food, you could wait for an hour, and then in between I have asked a few times how long it takes. When you finally get your food, you find out the drinks are lacking, and after asking that again, it takes another 15 minutes.

When you order, the waiter just looks at you, not even with a smile. After ordering, he just walks away. Also no words are used to bring you the food, he looks around while doing it. If something is not there, and that is even the case in luxury restaurants and hotels, you hear a short ‘no hay’ and nothing further.

In each state-run company or office, Fidel is present.

I was told before that the service in state-run hotels or restaurants is really low, and that could be explained by the fact that for generations, Cubans are not used to work harder, try to be nice to customers, because they did not get paid any more for doing that. They also do not get fired for not doing it. That is why I heard, before I got here, that the service is mostly better in paladares (private run restaurants) or cafeterias. However, also in those places I found the people not nice, and they did not work efficiently either.

But this does not only count for restaurants. Also in stores, no matter state-run, run by cooperatives, or cuentapropistas, people are short, do not make effort to help you further if something is not there (no hay!), refuse to explain why something is as it is, and cannot tell you when something will be available (no sé). People do not really smile either, unfortunately.

I can imagine that if you do not have any incentive to work efficiently or to be friendly to people (which, I find, is an incentive of life itself rather than a money incentive, but not for all people, obviously), it is difficult to just change that, even if now money IS involved and you DO get higher profit by trying harder. So the money-explanation is not accurate. It may be an incorporated, cultural, and social thing, that is thus not easily explained, nor changed.

The presence of the ideals of the revolution in public spaces.

This thought was enforced when this week  I talked to a professor of FLACSO (Latin American Faculty of Social Sciences) who investigated micro-entrepreneurs himself, and who also runs a cafeteria on the side, together with his parents. Leonardo told me that exactly because Cubans are not used to work harder, because they earn the same money anyway, they do not have any motivation for being nice to customers. But even if they do have this money motive, it is a habit that is so much incorporated that it became a cultural aspect that is hard to change at once, by just adding the money incentive to their work. He said it probably takes a whole generation to change this attitude.

It may be interesting for me to research this phenomenon more closely. I could link it to philosopher Foucault’s concept of governmentality: a certain system that is introduced by a powerful institute (in this case the Cuban socialist state), makes that people start to act and think in a certain way. A term that fits well in this concept is embodyment. It is, however, a bit different than the classical form of governmentality; they are taught and raised to think in line with socialism, which makes them believe in the system even in an unconscious way. But this lacks the acknowledgement that Cubans have agency and presumes that they are only ‘brainwashed’ by this system. So nuance is necessary here.In my thesis I will keep reflecting on this and cultural difference. Because: what does this tell me about my own assumptions and their influence on my fieldwork?

Indrukken van Havana

“31 decemeber is een complexe dag”, had ik al twee dagen van tevoren gehoord. Winkels zijn vroeg gesloten, maar je weet niet hoe laat precies. Transport door de stad is moeilijk, aangezien iedereen, todo el mundo, inclusief taxi- en buschauffeurs, de late middag en avond bij familie doorbrengt. Dus vertrek ik om drie uur vanaf mijn huis in Centro Habana richting San Miguel de Padrón, waar de Cubaanse Alex – die in Nederland woont en studeert – en zijn familie me bij hen thuis uitgenodigd hebben om oud en nieuw te vieren. Alweer twee weken geleden maakte ik voor het eerst kennis met het Cubaanse taxisysteem.

Straatbeeld van Centro Habana, de volksbuurt tussen het oude, toeristische Havana Vieja en het hippe nieuwere Vedado. Hier loopt één van de drukkere taxiroutes doorheen.

Ik kijk wat onwennig om me heen, het is pas mijn derde dag in Havana en ik bevind me op nog onbekend terrein. Op zoek naar een taxi. Vanaf Parque Curita zouden er taxi’s naar de buitenwijk San Miguel de Padrón moeten vertrekken. Het park is meer een soort plein en rotonde ineen, een grote chaos. Ik zoek een bordje, maar dat is nergens te bekennen. Wel vind ik een groep mensen mensen die lijken te wachten. Ik vraag aan de man voor me in de rij waar ik moet gaan staan om richting San Fransisco, te gaan. Mijn Spaans is nog niet top, en het Spaans van de Cubanen is vooral snel, en ze spreken veel letters niet uit. San Fransisco wordt bijvoorbeeld Sa Fra-i-o. Het duurt dus even voor ik, gedeeltelijk, begrijp wat hij zegt. Maar de man is geduldig en helpt me, wanneer de volgende auto aankomt, door me naar voren te duwen, de chauffeur te vragen waar hij heen gaat, en me op de voorbank naast een ander meisje te proppen.

Waar we in Nederland lekker met zijn allen in de file staan, in elke auto vaak maar één persoon, stoppen ze hier alle auto’s vol met mensen die dezelfde kant op moeten. Daar houdt de efficiëntie echter wel op. Er zijn verschillende vaste routes, en alle Cubanen lijken die te kennen, maar het staat nergens opgeschreven. Als nieuwe buitenlander moet je dus gerichte instructies hebben of je suf rondvragen op straat. Als er mensen aan de kant van de weg stil staan en hun hand uitsteken, weet je dat je in ieder geval op de route zit. (Als het echter een wat grotere groep is, wachten ze vaak op een bus.) Alleen weet je nog niet welke kant de auto’s op gaan: ze hebben geen bordje voorop met de route, dus stoppen ze allemaal bij elke persoon die het lift-teken gebruikt, en rijden ze weer door wanneer die ergens anders heen wil. Een bordje zou zo simpel zijn. Voor 80 cent rijd je 20 minuten naar een ander stadsdeel. Deze taxi’s zelf zijn de meest charmante, maar oudste, meest verroeste en hardst rammelende Amerikaanse oldtimers die er zijn, in tegenstelling tot de glimmende cabrio’s met vlaggetjes die voornamelijk toeristen vervoeren voor een veelvoud van de prijs.

Straatbeeld in het toeristische maar vervallen Habana Vieja, met volop vintage auto’s. De glimmende zijn voor de toeristen, de afgeragde voor Cubanen die hem vaak als taxi gebruiken.

Mijn auto richting San Fransisco, een lichtblauwe met mooie rondingen, racet rammelend door de niet zo drukke straten, slingerend om de grote gaten en hobbels in de weg te ontwijken. Het bruine leer met geruit stiksel dat de hele binnenkant bedekt, is afgebladderd, en bijna niks op het dashboard lijkt te werken. De stank van uitlaatgassen dringt door het raam naar binnen. Wat dat betreft fijn dat er niet zó veel auto’s zijn, dat is voor de meeste Cubanen onbetaalbaar.

Met hakkelende reggaeton op de achtergrond – de radio werkt niet goed – razen we voorbij de vervallen maar op een bepaalde manier toch prachtige architectuur van het oude Cuba, elke pilaar en elk kozijn in een andere felle kleur geschilderd. Samen met die heerlijke antieke auto’s een stad naar mijn hart wat dat betreft, dan is Nederland maar grijs en saai. Op de achterbank wordt gezellig geschreeuwd, ik versta er niks van maar het klinkt vrolijk. Langzaamaan komt er steeds meer ruimte voor tuintjes en bomen aan de kant van de weg. Hoe verder we komen hoe kleiner en slechter de huizen eruit zien. Na twintig minuten ben ik bij mijn bestemming: de Etecsa (het telecommunicatie-bedrijf van Cuba) in de wijk La Cumbre. Ik reken 80 cent af en kom tot de conclusie dat dit taxisysteem geniaal is: na even uitzoeken blijkt het snel, makkelijk en goedkoop. En je maakt nog eens een praatje onderweg. Ik ben er meteen weg van!

Het deeltaxisysteem in Cuba werkt goed, maar het is eigenlijk verboden voor chauffeurs om toeristen mee te nemen als ze daar geen bepaalde licentie voor hebben.

Vanavond tijdens het avondeten in mijn nieuwe casa vertelde mijn Italiaanse huisgenoot me dat het taxisysteem ook verder strekt dan deze auto’s. Voor grote afstanden, tussen steden, is de goedkoopste manier om een van de camiones te nemen, eigenlijk gewoon vrachtwagens die eerder op dierenvervoer schijnen te lijken, die ze volproppen met reizende Cubanen. Het is legaal, maar het aantal mensen dat vervoerd wordt zéker niet. Kan nog interessant zijn voor mijn onderzoek.

Doing research in Cuba: ‘You could be a spy!’

I was still a naive foreigner and a naive researcher by the way, when I explained to Alex – a Cuban friend that lives in the Netherlands since he was eleven – that I was looking for stories that exposed the way Cuban entrepreneurs participate in the ‘informal economy’ to solve their daily problems, the creative ways they meander around the rules, and their view of Cuba’s future. When we were celebrating newyears eve in the back yard of his family’s home, while enjoying cheese and beers and the smell of pork from the barbecue, Alex helped me directly and translated this in a private conversation with his step-father, whom he considered to be a potential informant for me.

In first instance, his father agreed to help me, but when Alex explained what exactly it was that I was looking for, still focusing in my formulation on ‘resistance’, ‘creative ways to use or meander around the rules’ to ‘expand their leeway’, he was kind of shocked. He told Alex (who told me later) that people are not eager to talk about that, and that although everybody does it, and everybody knows it, no one is talking about it. On top of that, I could be a spy! And the thought of that possibility only leaves their minds when the opposite is proven; they are ‘obliged’ to not trust foreigners. Ironically, of course, proving I am not a spy is impossible. Moreover, a true communist will just report me, and that is not only dangerous to me, but even more dangerous to my informants and even anyone I spoke to.

I was already made aware by several people before that I should be careful with my subject, but this felt like a slap in the face. The facts directly got to me on my third day in Havana. However, facts… maybe the actual risks are not that high of being caught by the government, but obviously the risk is experienced by some, and therefore it is important anyway.

I heard it more often, that Cubans will not generally talk about political issues, or about forms of resistance, but this experience really got me a bit scared that I would never find the information that I was looking for. Note to self: rewrite research questions and never again explain my research again the way I did!