Dutch dikes, water, and the wizards who master it

Although the Dutch social imaginaries of and discourses on water are not a univocal, it is univocally stressed that Dutch history, the landscapes, democratic institutions, ‘modern civilisation’, and supposedly the political culture of seeking compromises, are all unthinkable without the ‘battle against the water’ throughout history and the thereof emerging technologies, mega-constructions such as the Delta works, and institutions such as the water boards (Van den Brink 2007, Van Dam 2000). Approximately fifty percent of the country today lies below sea level, and almost the whole Dutch landscape is human-made from the Middle Ages onwards. A vicious circle of human response to increasingly frequent flooding kept changing the landscape with more and stronger dikes (Van der Vleuten & Disco 2007). The technology to separate land from water developed from ditches, dikes and sluices to windmills and pumping stations and eventually the megastructures of large dams and storm surge barriers. All these constructions have intensively recreated the Dutch landscape, to such an extent that there is an internationally famous cliché that ‘God created the earth and the Dutch created the Netherlands’ (Ten Brinke 2007).

Whilst every young Dutch citizen learns about the homeland’s water history in school, which is presented as something to be proud of, nowadays water is hardly a topic of real concern in everyday life. Water as a ‘threat’ is seen as something of the past, in the consciousness of most Dutch people at least. The hydraulic engineers and water authorities make sure of that. Even more so, water almost seems to be taken for granted, not just by myself but by many other Dutch inhabitants. Clean drinking water runs from the tap, the shower, and even the toilet. Drinking water, water to sprinkle the garden, and water to swim in or sail on, the ‘nice sorts’, are always abundantly available, whilst the ‘nasty sorts’, in the form of storm surges, waste water, or heavy rains, are conveniently kept from us or dealt with by water professionals and technologies. We do not have to worry about it, and we indeed do not.

The Dutch social imaginary of water seems to be engrained with pride of the water engineering ‘superiority’ of the Dutch in the world, as well as a deep trust in these engineers’ skills in keeping us safe and arranging fine drinking water for all inhabitants. This pride of and trust in the water engineers resonates in my own imagination of water, too, that is nourished by the way my grandmother talks about De Ramp (the disaster) of 1953, in which the dikes of the province of Zeeland broke during an immense storm surge. Seawater flooded the polders and in one week 1.835 people drowned and more than 750.000 inhabitants were affected (Bijker 2007). After De Ramp, the Oosterschelde storm surge barrier was constructed, a megastructure that is open under normal circumstances but can be closed when s storm surges is forecast. The thing is promoted worldwide as a technological wonder, and advertised as “the eighth modern wonder of the world” (Van der Ham et al. 2018), constructed by the Dutch “water wizards” (Van der Vleuten & Disco 2004).

In the midst of the disaster, my own grandparents and their family had to flee to Tilburg, where they lived with a host family for six weeks, because the water came all the way to our village. As a child I was often intrigued by my grandmother’s stories. For her, the sea had literally threatened her life, forever impacting her relationship with water and always proud at ‘our’ dikes and other structures. When she only recently visited the museum near the Delta works with my mother, she turned emotional again whilst seeing the videos of the breaking of the dikes, even after more than sixty years. Through listening to her stories, my grandmother’s relation with water must have seeped through generations.

The Dutch water history is constantly and proudly reproduced by politicians: they point at the Dutch ‘tradition’ to find compromises through the ‘polder model’, rooted in the first water boards, and promote the Dutch water expertise worldwide as an export product. By this continuous reproduction of pride, the Dutch-water relation arguably becomes deeply engrained in people’s shared imaginaries and sense of nationality. This imaginary then again finds its way in new plans to master the water, for example in the construction of new islands in the IJsselmeer, of building new land to expand the port of Rotterdam, and to design large off-shore windmill parks. The Dutch relation with water seems to manifest itself merely through their relation with water technology, rather than with water in itself.

Considering the Dutch history with water, it is at least curious that many present-day ecological movements also (almost) seem to take water and water technologies and infrastructures for granted, at least as they play out in the Netherlands. Although off-shore windmill parks harm marine ecosystems, most large ecological movements praise the renewability of wind energy, also in offshore parks, as a good constituent for fossil fuel. There is also no conspicuous ecological protest against the repairing and strengthening of dikes and pumping of the water, nor against ‘building new nature’. In fact, Dutch ecological movements that revolve around water-related ecological damage or conflict, or about water in general, are pretty rare. There are the well-known Plastic Soup Foundation and Ocean Clean-up, organisations that aim to raise awareness on the large negative effects of plastic waste on the oceans and marine life, and to reduce plastic consumption. These organisations are not targeting the Netherlands only, but the whole world. They can afford to: Dutch beaches are not as filled with waste compared to the Indonesian beaches. Telling is also the example of response to earthquakes in the province Groningen that occur because of drilling for natural gas. The dikes surrounding Groningen at the coast are damaged because of these earthquakes. Whilst thousands of Groningen inhabitants are struggling with the gas company for financial compensation and repair of their dwellings, the water boards immediately received large amounts of money to repair and strengthen the dikes along the coast. This is not questioned nor contested by activists who support the Groningen people. It is seen as a priority. The simple explanation for this apparent lack of water movements are: we need strong dikes because otherwise we would all drown; wind energy is more ‘sustainable’ than fossil fuels; new ‘nature’ in the IJsselmeer is good for birds. More complex explanations could lie in a relation with and imaginary of water shaped by a hierarchy in which humans are superior to the rest of the ecology.

However, at least one interesting movement to focus on for this research might be the Parliament of Things and the Embassy of the North Sea, established in 2018. The Parliament of Things is an open space for conversations between humans, things, animals and plants, based on the book We have never been modern by Bruno Latour (1991). In the summer of 2018, as spin-off of the Parliament of Things, the Embassy of the North Sea has worked on a plan for the years until 2030. Their strategy consists of imagining, connecting, and representing. It uses imagination as a catalyst of revising relationships with the North Sea and to develop alternative scenarios for the future. It aims to give a political voice to nonhuman North Sea stakeholders and researches relations and forms new ecological movements. The movement’s website notes: “We live together with the sea. She fascinates and nourishes us, once we emanated from her. At the same time, we feared and subdued this great mirror of our land. The sea always stirs, in many ways.” The movement wonders what, nowadays, is our relations with “our largest public space”. Its vision is described as follows: “The North Sea belongs to herself. In the Anthropocene, new forms of imagination, connection and representation are needed to see and understand the North Sea in all her diversity. The Embassy of the North Sea unites, in urgent and ingenuous manners, humans and non-humans in and around the North Sea. Building more inclusive sea-perspectives, the Embassy of the North Sea investigates whether the North Sea must be an independent legal person.” This type of reasoning intends to resonate the anti-anthropocentric ideas and at the same time challenges us to re-imagine our relation with the sea, by using all of our senses.

Imagining in the Anthropocene

How do people imagine water, how did they do so historically, and what does that mean? René ten Bos (2015) argues that people seem to take water and its life-giving characteristics for granted, or ignore it. Especially in western thinking, he argues, water has long been ‘objectified’, not seen as something with intrinsic value, but only as something ‘out there’ that humans can use or must control. Imaginaries revolving around water seem to link to a certain human relation to water, and the nonhuman world in general, in which water and other things of the earth are ontologically reduced to being resources, commodities, external supplies, that can be measured, tamed, mastered and/or used by humans. In such a way of thinking, it is overlooked that water is a fundamental part of life on earth and literally a large part of ourselves. This denial, indifference, or downplaying of water’s importance arguably allows for a way of treating it – and the nonhuman world in general – that is only utilitarian and hierarchical: humans above the rest. With such a way of thinking, the step towards doing ecological harm, unintentionally or carelessly, is easily taken, allowing for damming rivers, for dumping waste and chemicals in the ocean, if only it is benefitting or convenient for human beings. Scholars argue that this social imaginary of water, its reduction to its utilities, is one of the root causes of ecological disaster that we need to challenge and question (see for example Ten Bos 2015; Neimanis 2012, and the recent IPBES[1] report 2019).

This idea about water and the controllable ecology has plausibly already been dominant, at least in western thought, since the ancient Greek philosophers and came even more into fashion since the industrial and scientific revolution. Although one of the first European philosophers, Thales of Milete, did coin that water is the primary element that all life begins with, since Socrates and Plato water has not been (philosophically) referred to as the fundamental principle of life (Ten Bos 2015). Since then, western philosophers and thinkers seem to have “attempted to grasp solid ground”: flow and liquid seemed to be too dangerous and dynamic, we cannot rely on it. In this time, bodily senses and the imagination became inferior to the use of logos (ratio) whilst philosophising. In the seventeenth century, senses and imagination in philosophical thought got an even lesser status (Sepper 1989). With the dualist ideas of René Descartes, a binary way of thinking bloomed that conceptually separated the body from the mind, nature from culture, emotion from ratio, and humans from nonhumans (Huggan & Tiffin 2007, Leiss 1994). Descartes argued that the mind is superior over the body, because that is where reason is located, whereas in the body only passion and irrationality are found (Culhane 2016). Following Descartes’ philosophy, the idea became popular that using ratio and critical thinking offers us the best way of knowing the world, and the imagination only distract us from fully comprehending it (Sepper 1989).

Humans in large parts of the world started to believe that we could know, control and use everything in the world by using rational thought. With the invention of the steam engine and the industrial revolution, these ideas of measuring, using and exploiting nature became practiced, amongst other things (but not solely) in the massive extraction of resources for the processes of production. From this revolution onwards, water literally became the lubricant for industrialisation, urbanisation, and agricultural intensification, all processes that required enormous amounts, secure supplies, and fine qualities of water (Bakker 2012). Whilst people had long been using and manipulating water by irrigation systems, redirecting streams and creating water mills, the increasing demands for water in the industrial revolution, the growth of capitalism, and urbanisation – processes that embarked in the seventeenth century and accelerated over the next two hundred years – were of an unprecedented order (Linton 2010).

Not only in relation to water but more generally as well, in the industrial revolution human beings started to change the globe decisively, to such an extent that it marked a turning point in history: the beginning of what scholars widely agree to be a new epoch called the Anthropocene. In this epoch, human beings are directly and indirectly impacting the world unprecedentedly and permanently to such an extent that it is leading to global warming, biodiversity loss and other environmental crises (Crutzen 2002, Zalasiewicz 2013, Lewis & Maslin 2015). There is large scholarly consensus that due to the accelerating use of fossil fuels and rapid societal changes, the industrial revolution marks the Anthropocene’s beginning[2] (Crutzen 2002).

Contested imaginaries

In present times, the urge to ‘do something’ against or mitigate ecological crises is not only felt by scientists but also by many (but far from all) citizens and politicians. According to Anna Tsing, humans started to become aware that they could destroy the liveability of the planet after the bomb on Hiroshima: grasping the atom was “the culmination of humans dreams of controlling nature. It was also the beginning of those dreams’ undoing” (2015: 3). This ‘undoing’ surfaces in the rapid increase of climate marches and student protests (New York Times 2018), investments in technological innovation, climate policies and international treaties (United Nations 2015).

However, thinking of ‘nature’ as usable and controllable for human benefit remains dominant. Infinite economic growth and progress remain the ultimate aims of most states. Politicians, technocrats and scientists attempt to measure effects and predict the impact of current and future environmental crises. They seem to be convinced that better measurements, more efficient use of water and other ‘resources’, and technological solutions will solve the problems (Raworth 2018). Economic growth ought to be a prerequisite to be able to invest in such innovations, and in this logic, consumption and production must continue to increase too (Raworth 2018). The ideas that humans are superior over nonhumans, that water must be tamed and controlled for human’s most efficient use and protection, and that economic growth is crucial for society’s welfare, remain the dominant discourses.

A paradox emerges here: one the one hand, societies are aiming for economic growth as priority, and on the other hand, that growth must be ‘sustainable’, ‘as much as possible’ (source). The paradox, or double-bind (Bateson 1972, Eriksen 2016,), lies in that economic growth inherently requires an increase of production, consumption, energy-use and resource extraction. ‘Sustainable growth’ – often implied by politicians and international institutions like the Sustainable Development Goals – can be called a hoax: ‘economic growth’ and ‘sustainability’ are two inherently incompatible things. Scholars as well as environmental movements therefore suggest that current and future ecological crises are not simply solvable by technological innovations, better measurements, and political policies without breaking with a focus on perennial economic growth, ideas of progress and a rationality of measuring and counting everything, that are dominant in western thinking (see for example Eriksen 2016; Escobar 1995, Acosta 2016, Gudynas 2011).

In the words of Tsing (2015) and Buell (1995), the ecological challenges we are facing today are related to the way we imagine the ecology. Both argue that environmental crises and Western thought are intrinsically interwoven. Buell stresses that “…western metaphysics and ethics need revision before we can address today’s environmental problems. [The] environmental crisis involves a crisis of the imagination the amelioration of which depends on defining better ways of imagining nature and humanity’s relation to it” (1995: 2). Neimanis (2012), in line with Tsing and Buell, wonders how ‘really’ paying attention to water – how it moves, what it does, what it is threatened by, how it organises itself and other bodies – makes her and other people to treat water better. Raworth (2018) suggest that in order to do that, we must ‘unlearn’ the capitalist economic rationales of infinite growth, measurements of GDP as ‘welfare’, and the ‘invisible hand’ of the market. What we need, these scholars imply, is a radical, new way of thinking about human’s place in the world at large, a turn from the discourse of Descartes’ fashion that separates humans from the rest of the earth and all the living and non-living beings in it. We must, they say, problematise ‘anthropocentrism’, that is, the paradigm in which human beings are believed to be the most important beings of the planet.

[1] The Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES) is a renowned international institution which assesses the state of biodiversity and of the ecosystem services it provides to society. Its reports are approved by 130 governments.

[2] Timothy Morton (2016), amongst others, notes that the Anthropocene already has its roots ten thousand years earlier, with the invention of agriculture. The nature-culture split is the result of a nature-agriculture split, he states (Morton 2016: 43).

Sources

Acosta, A. (2016). Buen Vivir, Latijns-Amerikaanse filosofie over goed leven. Ten Have, Amsterdam.

Buell, L. (1995). The environmental imagination. Thoreau, nature, writing, and the formation of Americanculture. The Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge.

Crutzen, P.J. (2002). Geology of mankind. Nature, 415.

Culhane, D. (2016a). Imagining: an introduction. In Elliot, D. and Culhane, D. (editors). A different kind ofethnography. Imaginative practices and creative methodologies, pp 1-21. University of Toronto Press.

Culhane, D. (2016b). Sensing. In Elliot, D. and Culhane, D. (editors). A different kind ofethnography. Imaginative practices and creative methodologies, pp 1-21. University of Toronto Press.

Eriksen, T.H. (2016). Overheating. An anthropology of accelerated change. Pluto Press, London

Gudynas, E. (2011). Buen Vivir: Today’s tomorrow. Development. 54:4, pp. 441–447.

Huggan, G. and Tiffin, H. (2007). Green postcolonialism. Interventions, 9:1, pp. 1-11.

Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES) (2019). GlobalAssessment Report on Biodiversity and Ecosystem Services. Retrieved 26 June 2019 from https://www.ipbes.net/global-assessment-report-biodiversity-ecosystem-services

Leiss, W. (1994) The domination of nature. McGill Queen’s University Press, Montreal & Kingston, Lewis, S.L. and Maslin, M.A. (2015). Defining the Anthropocene. Nature, 519, pp. 171-180.

Linton, J.I. (2006). What is water? The history and crisis of an abstraction. Doctoral thesis, department of Geography and Environmental Studies, Carleton University.

Morton, T. (2016). Dark ecology. For a logic of future coexistence. Columbia University Press, New York.

Neimanis, A. (2012, May 25). Thinking with water: an aqueous imaginary and an epistemology of unknowability. Paper presented at Entanglements of new materialisms conference, Linkoping, Sweden.

Tsing, A.L. (2015). Mushroom at the end of the world. On the possibility of life in capitalist ruins. Princeton University Press, Princeton.

Sepper, D.L. (1989). Descartes and the eclipse of imagination, 1618-1630. Journal of the History of Philosophy, 27:3, pp. 379-403.

Ten Bos, R. (2015). Water. Boom uitgevers, Amsterdam.

Zalasiewicz, J. (2013). The epoch of humans. Nature Geoscience, 6.

What is water?

In my doctoral research I dive into water. But what are we actually talking about when we speak of water; what is water? I can imagine a river, a lake or an ocean, rain or the liquid that pours from the shower, that fills the bottles I take with me every day, or the pool I swim in. Or it is simply the famous H2O?

El Paro: national protest in Ecuador and framing in the media

This week, I have experienced the specific scent and feel of teargas for the first time. It is in first instance itchy, as if someone put pepper in your nose and eyes. Then it starts to hurt. You cannot breath normally and you start to cry. You want to run away, preferably to the nearest fire. The smoke helps, but it takes time before you’re back to normal. That stuff is not innocent, like you often hear on the news about protests, mostly elsewhere in the world. It doesn’t kill initially, but it does make people blind. It creates panic and people start running in all directions, falling over each other. The police in Ecuador is currently using a lot of teargas.

Initially I intended to write a blog about the climate strike that was organised in Quito on the 27^th of September, the day that worldwide people took the streets for “greener” policies and measures of governments and companies. I wanted to write about the reasons why many of my Ecuadorian friends involved in a social-ecological movement were not joining the strike. “It’s organised by people with comfortable lives in rich countries, who are forming the biggest threat to our planet”, was what they told me. It confused me initially, to be honest, because why would they not go to strike for a cause they shared, only because the initiators of the strike are from rich countries? A few days later, whilst writing about the relatively small number of people that showed up (about a thousand), and pondering about why my friends had not joined the strike, I received a message that the city centre was in chaos because of protests. I went outside to have a look, a few-minutes-walk from where I live. That was the 3^rd of October and only the beginning.

“Fuera Lenín, Fuera!”

Thousands and thousands of people are on the street. Taxi’s and busses have blocked the main road. Teargas hits my nose and eyes, even from a safe distance. People are scanting “Fuera Lenín, fuera” (away with Lenín Moreno, the president) and spraying “Mierda FMI” (Shit International Monetary Fund, IMF) in graffiti on the walls of the closed shops. People are making fires on the street and others are selling sigarettes, both help against teargas, as I learn. Around the corner I can see confrontations with the police further down. I’ve never seen a mass like that, and so furious. The police uses teargas in order to prevent the protesters from going to the palace, where the president is seated, they respond by throwing stones at the police. The government announced a state of exception for sixty days.

“Away with Lenín” Close to the historical centre of Quito.

The motivation: a stop on fuel subsidies. This might be an example of a “green policy” that was demanded by the climate strikers worldwide last week, but people here are furious and scared. The stop on subsidies is part of a list of measures, announced by President Lenín Moreno a few days earlier, to “improve the Ecuadorian economy”. The budget cuts are ordered by the International Monetary Fund in exchange of a loan. The measures hit people hard, especially the poor who could already hardly get by when the subsidies were still in place. Because of the higher fuel prices, transport and foodprices have increased to such an extent that people cannot afford it anymore.

Actually, this was only the trigger, the so-called last straw that broke the camel’s back. People are angry at Moreno and his government, that in their eyes only enriches its capitalist self, elite classes, and foreign companies. The administration threathens the land of indigenous peoples by giving out mining and oil concessions, even though Moreno in election time promised not to. The fact that the USA military is allowed a basis at the Galapagos Islands, plus the orders by the IMF, is perceived as that the country is sold out. I’ve spoken with many people who feel threathened in their security, not only by the economic measures, but also by enormous police and military agression in the last days. 

Framing and censorship in the media

I find it frustrating that international news media are scarcely and/or inaccurately reporting about the events in Ecuador. One of the first messages I read were written by the Dutch NOS and Algemeen Dagblad, reporting about some tourists that are stuck and that it’s better not to travel here. It embarasses me. Overall, Ecuadorian and international news media predominantly report about“violent protests” and “vandalists” destroying the city. We read about the “economic damage” of the unrest, and that the government is “open for dialogue”. Although (most of it) is not ontrue, it is framing the events in such a way that the protesters are “criminals”, even “terrorists” who destroy the country and don’t want to talk.

• 

• 

“The walls will not be clean whilst the world is not just”
and “I’m open to dialogue”. Source: Facebook page Movimiento Vientos del Pueblo.

We do not read in de media that the police is incredibly aggressive, and violently cracks down on peaceful protesters. The fact that the police intruded a university buidling, used as a refuge for indigenous people who came from the countryside, throwing teargas where old people and women with children were resting, unable to leave the building, remains unreported. Violence by the protesters (that is, only some of them) means fighting by hand, throwing stones found on the street and throwing back the teargas units where they came from, for self-defence. Violence by the police means throwing teargas not only to the frontlines but in the crowds with bystanders too, it means rubber bullets, tanks and armored cars through the streets. Once I was witnessing things from a very safe distance, I thought, close to where children were playing in the park. But suddenly I saw about thirty police officers on motorbikes entering, hunting down the people through the park. There are at least 7 deaths, amongst whom an indigenous leader and a child, more than 500 injured, and more than 700 people in jail without any trial. 

• 

• 

• 

• 

• 

Ecuadorians are forming one big block

I have spoken to dozens of people, from die-hard protesters to people on the street who try to avoid the unrest to go to work, and bystanders, shop owners, my neighbours, taxi-drivers, scientists. I haven’t met a single person who is pro Moreno or against the protests. “La rebellión se justifica”, they all say: the protests are justified, and the president must go. President Moreno’s statement that he is open for dialogue is widely questioned. He has announced not to be willing to change the measurements, and not giving in to “terrorists”.

It is generally known amongst the Ecuadorians that mainstream media are not to be trusted. Instead, a system of civilian “journalism” has been set up through Facebook and Twitter. People forward videos of what happens throughout the country, also at the frontlines of the protest. Which roads are free to go and which ones are blocked is shared on social media platforms. There are posters of “how to prepare against teargas?” and about where and when in the city indigenous people will arrive from the countryside to join the protests, and about people who are wounded by police violence.

At the time of writing, the 9^th of October, the largest protest so far has been announced. CONAIE, the national organisation for indigenous people, says that about 40.000 indigenous people have come to Quito to join the protests, and more will come. This morning I woke up by the sound of helicopters. The view over the city is blurred by smoke. Teargas is reaching my terrace. I had never experienced it before, but that smell and feeling is so specific that I will never forget it. In the past week it has become clear to me why my ecologist friends did not join the climate strike: there will simply be no ecological justice without social justice.

Research project: Imagining Water

As of September 2018, I’m working on a PhD research that revolves around ecological movements, imaginaries of water, and relationships between humans and nonhumans in the diverse contexts of Ecuador and the Netherlands. What is this research about?

To be human is to be sexual

Illustrations are made by De Beeldvormers.

“I am blind, and so is love. Get over it!”¹

“I’m here. I’m disabled. And I do it. Yes, I do. Even in this body that you can’t imagine anyone doing it with and loving.”²

“I get the feeling people think that because I am in a wheelchair there is just a blank space down there.”³

“Some people misunderstood our relationship, and thought of him as being my caregiver instead of my partner”⁴

“People would say to me: ‘Why would you want to be tested for HIV? As if you’re able to have sex!”⁵

“Why do we think that someone who only has one hand would not masturbate with the other? Or that someone who cannot see does not paint her own mental images of the perfect lover?”⁶

“First I am a woman and second a person with a disability. I deserve to have a partner, children and a family.”⁷

“Sexuality is not just physical – it is also socio-cultural, spiritual, and psychological. Everyone has the right to sex education that encompasses all of these aspects.”⁸

Just like all human beings, people with a disability are sexual. Those with disabilities are, first and foremost, people: they have the same rights, feelings, sexual desires, needs and possibly family dreams as anybody else. A positive body image and healthy self-esteem helps in pursuing and celebrating a pleasurable and healthy sexual and family life. At the same time, it is necessary to know how to set boundaries and how to protect against sexually transmitted diseases, unwanted pregnancy and in the worst case, sexual violence. In other words: all people – both male and female – with or without disabilities have the same needs in terms of access to and information about ‘sexual and reproductive health and rights’: SRHR, so that they can celebrate satisfying sex and having a family if, when, and with whom they want.

This should be needless to say. However, the SRHR needs of people with disabilities often remain unmet. A profound worldwide misconception exists, that suggests people with disabilities are either asexual or hypersexual (without inhibitions)⁹. In terms of love, relationships and having children, it is thought to be best if men and women with disabilities do not venture into these areas, for their own sake and that of society. With the imposition of such negative ideas, and telling them they are undesirable and not worthy of desires, it is likely that the self-esteem of people with disabilities is suppressed. As a result, they might not seek access to SRHR services of their own accord¹⁰.

Not only disability, but sexuality too is unmentionable in many cultures and is often shrouded in shame. In many societies, it is taboo to openly discuss issues like menstruation, relationships, sexual diversity, safe and pleasurable sex and family planning^11/12. This is even more so when it comes to sexual exploitation and abuse, let alone when people who have a disability are involved.

Due to the above-mentioned negative perceptions, people with disabilities are more likely to experience the downsides rather than the upsides of sexuality and family life than others. Whilst more research and data are needed, the figures below highlight some of the key issues from recent studies related to SRHR and disability:

People with disabilities are as sexually active as their non-disabled peers¹³;

People with disabilities are twice as likely to be on the receiving end of inadequately skilled healthcare providers at improper facilities. They are three times more likely to be denied healthcare and four times more likely to be treated badly by healthcare systems¹⁴;

People with a disability are three times more likely to become a victim of sexual, emotional and physical violence. People with intellectual and mental disabilities are the most vulnerable¹⁵;

Children with a disability are almost three times more likely to experience sexual violence than their peers without disabilities, and for children with an intellectual disability this is even higher: 4.6 times¹⁵;

Between 40 and 68 percent of young women with disabilities and 16 to 30 percent of young men with disabilities experience sexual violence before the age of eighteen¹⁶;

Forced sterilisation of women and girls with disabilities happens up to three times more often than amongst their peers¹⁷.

All risk factors associated with HIV (poverty, lack of education, lack of SRHR information, higher risk of violence and rape) are higher for individuals with a disability¹³.

Everybody Matters

Working towards inclusion is not necessarily difficult. On the contrary, existing services can be easily adapted to suit people with disabilities¹⁵.  Good practices, whereby SRHR and disability inclusion come together, do exist but are rarely documented. This book aims to bring these practices to the forefront, so that barriers can be broken down and bridges can be built between the worlds of SRHR and disability. To Leave No One Behind – an overarching theme in the Sustainable Development Goals¹⁸ (SDGs) – in addressing sexual and reproductive health and rights, all stakeholders, including governments, SRH service providers, NGOs, activists, people with disabilities and their parents have an important contribution to make. This can be done most effectively when stakeholders link up with each other and work alongside each other. Together, we can work towards ensuring that the sexual and reproductive health and rights of people with disabilities are fully recognised and addressed, in turn, empowering people with disabilities to make their own decisions about their sexual and family lives.

Read the book here: Everybody Matters: good practices for inclusion of people with disabilities in sexual and reproductive health and rights programmes

In November 2017, the United Nations Special Rapporteur on the Rights of People with Disabilities, Catalina Devandas Aguilar, was visiting the Netherlands for an expert meeting on disability and sexuality organised by the Dutch Coalition on Disability and Development (DCDD) and Share-Net International, the knowledge platform on sexual and reproductive health and rights. I had the honor to present her the book ‘Everybody Matters: good practices for inclusion of people with disabilities in sexual and reproductive health and rights programmes’, which I authored and edited on behalf of DCDD and Share-Net International. 

Activism, intersectional feminism and comedy

Intersectional feminist and disability rights activist Nidhi Goyal from Mumbai, India, raises her voice in all possible ways to promote disability rights and gender justice. She is a trainer, writer, researcher and advocate, from the grassroots to the international level. On top of all her serious work, she performs in her own comedy shows, using the art to perform issue based comedy and raise awareness on disability, gender and sexuality.

“I am Nidhi Goyal and I am blind. Yes, I am blind and so is love: get over it.” That is how Goyal starts her show in a comedy club in Mumbai. In her show, she also shares the reaction of a man who had seen her profile on matrimonial site Shaadi.com. “I remember this one educated, progressive man who called to say I would be perfect for his son, but from what he was saying, I guessed he had not read about my disability. I clarified this with him because it had happened too many times by then. He paused. People generally go into shock, because they do not believe that someone who’s disabled will even be on the website. They can’t connect the picture they’ve conjured up of the well-educated, outgoing girl from the profile with someone who is also visually impaired. So after a few moments of silence, the man said, ‘Really?’ So I repeated myself: ‘Yes, I cannot see. I am blind. Is that okay?’ He said, ‘Yes, no, no, uh, I think uh… ya… good luck,’ before he hung up. That is when I learned disability is indeed contagious: I said I am visually impaired, he became speech impaired!”

Challenging misconceptions

Her shows are about her daily experiences and that of her friends who have a disability, mostly in interaction with non-disabled people. Her performance reveals different layers of how people think about those with disabilities and dating, relationships, sexuality or having children. “It is the small daily conversations that show how deeply prejudice and
stigma are entrenched in society. The misconceptions are not only on asexuality or hypersexuality, but also, for example, that disability breeds disability.”

“Apparently it is indigestible that a woman with a disability is standing on stage, talking about sexuality“

With comedy, Goyal wants people to just sit, listen and enjoy. To listen and learn is easier like this, she thinks, because the audience does not feel targeted directly. After her debut, she received mixed reactions. “One woman came up to me and said: ‘I laughed a lot, but I was also cringing and thinking, oh, yes, I have these misconceptions too.’ She said that it had opened her eyes. On the other hand, I noticed that apparently it is indigestible that a woman with a disability is standing on stage, talking about sexuality. It is a shock for people, as we do not expect that someone with a disability would be funny and could laugh at her disability experiences. When they do not laugh, it is fine, you change your jokes, talk to them: eventually they get it. As I always say, we, people with disabilities, are laughing at the silly, ignorant and prejudiced behaviour that society exhibits. If you do not get it, the ultimate joke is on you.”

Fighting at all levels

When Goyal was 15 years old, she was diagnosed with retinitis pigmentosa, a an incurable irreversible degenerative eye disorder. Within a few years, she would slowly turn blind. Initially then, Goyal had to make some quick career choices since she had dreamt of becoming a portrait painter. Her visual impairment and the gradual loss of eye sight layered her education opportunities, her navigation of an inaccessible city, and social barriers. Her eyesight also began making the difference in interaction with her classmates and college friends. “I was lucky that my parents were very understanding and strong. My father was advised to hide my disability and get me married as soon as I turned 18, because ‘of course’ I would not be able to find someone once I was completely blind, that was the assumption. My father rejected this. This is when I realised how strong the stigma is in society is.

Today, she is fighting against this stigma. Alongside her comedy show, which she performs in India and globally, the spectrum of work that Nidhi Goyal exercises is tremendous. “After my Mass Media studies, I worked as a journalist, writing about women, disabled women in particular, but at one point I decided that this was not enough, I needed to do more. That is how I entered the development sector and the broader field of activism.” Nidhi Goyal works with a range of women’s rights and human rights organisations. She is the program director of the Sexuality and Disability Program at a Mumbai based non-profit, Point of View, where she has researched and co-authored the online platform www.sexualityanddisability.org. This website discusses the sexual rights of women with disabilities, their bodies, sexuality, relationships, marriage, parenting, violence and abuse. Under this program she also conducts trainings for people with disabilities on these topics. Moreover, she is a consultant researcher with Human Rights Watch and has consulted with the feminist human rights organisation CREA on disability policy  and international human rights mechanisms. She writes in books, academic journals, news platforms and blogs about her experiences and opinions to raise awareness on issues faced by girls and women with disabilities. Finally, she is on the civil society advisory group of the UN Women’s Executive Director, and takes place in the advisory board of the innovative grant facility VOICE (initiated by the Dutch Ministry of Foreign Affairs).

“The interaction with so many people with disability, knowing their stories and contexts, that is what I like the most. I love that I can stand with them, embrace their struggles and fight and raise my voice, and can advocate. I’m very conscious of the privilege that I have in accessing and working with the grassroots as well as the national and international policy arenas. I think I gained this access because I learnt early on in my disability that there are alternate realities, and becauseI really like to work with people within their context. I know it may not be a good idea to go into the interiors of an underdeveloped or developing country to tell people: look, CRPD20 gives you these rights. That makes no sense: who is CRPD? For a woman with a disability living in rural India whofaces isolation, stigma, non-acceptance, and abandonment – in her context, she does not care about human rights or mechanisms. That is a conversation for the policy level.”

Having no dreams is impossible

“Whilst working with a lot of women and girls with disabilities, I have seen that many of them have strongly internalised almost all gendered prejudices including the idea imposed on them by others that they do not have desires, that they do not have the right to dream, and that they are undesirable. They are convinced that no one would ever be with them and that they should be happy with anyone who might ‘want them’. That is what they have heard their entire lives. That is why the first step is to empower them so that they can begin challenging this stigma around them and inside them. During our trainings with Point of View, we realised that women with disabilities are rarely asked to dream. They do not dare to have ambitions in their personal lives. One of the girls said: ‘I have no dreams.’ And I said ‘that is impossible. As a simple example, do you not feel like dressing differently, do you not love a sari?’
‘I would love to wear a sari.’
‘What is stopping you?’
‘Well, because I’m disabled.’
‘But what is the connection?’
‘I do not have functioning body parts from my waist downwards,
why would you wear a sari when you have no legs?’
You see, it is not only a question of sexuality as sex, but also about what you want to wear, who you want to be, how you want others to see you, how to express yourself.” How does change happen? “I think the best way to positively change this issue of disability and sexuality, is to work on raising awareness and to make sure people with disabilities are visible in public spaces in order to get rid of the prevalent stigma. What would also help is positive or ‘normal’ representations in mainstream media including advertisements, films, television, etcetera. At the same time, we must empower people with disabilities to become self-confident and live full lives like anyone else.”

“It is not only a question of sexuality as sex, but also about what you want to wear, who you want to be, how you want others to see you, and how you express yourself”

According to Goyal, one of the gaps to be filled by NGOs and governments is the lack of documentation. “We are invisible because numbers are invisible, our issues are invisible, and research is, to a large extent, invisible. That starts a cycle of invisibility and suppression and a neglect of rights. Disability inclusion should be measured at many different levels: in accessibility, in comprehensive sexuality education, and in health services.”

The purpose is not to stick to disability related spaces, or research journals, for a one-time engagement. “Disability should be seen as a cross-cutting issue with many other identities and issues. So, for example, if a sexual rights or health journal comes out with one special issue on disability and encourages research it would be a great first step. But in the long run, disability research needs to become a part of health, reproductive rights, sexual rights researches and discourses. We need to open up spaces and make them more inclusive rather than, for example, having that one panel of marginalised voices in a women’s rights or sexual rights conference. Similarly, all plans, policies and programs at national or global levels need to consider and include disability rather than only having a separate law or policy for people with disabilities. That would be real inclusion.”

Is there already progress? Yes, “Small efforts are already going well. However, they are not yet visible enough and the various ‘efforts’ are not working together or in synchronicity. Organisations with different expertise, engaged in disability rights and sexuality rights, should join forces. Disability rights groups may not have a clear understanding of sexuality and what it means. They have often internalised the stigma around sexuality and certainly around gender. They need to talk with sexuality rights groups. They need to open up and talk and start a movement or a collective of some sort, to engage in and gain an understanding of what sexuality is. In conservative regions in particular, it will be important to first change the prevalent misconceptions of sexuality in the disability-rights groups and coalitions themselves. At the same time, the issues of girls and women with disabilities should be led by disabled women and not by their male counterparts. Similarly,
organisations working on sexual and reproductive health and rights should deal with their prejudices and work together with disability groups to be sensitised  and to eventually become inclusive.”

A rising flame

Although Goyal is mostly working with women and girls with disabilities, men and boys face difficulties and stigma, too. “For men and boys, their masculinity and power is automatically assumed by patriarchal society, but for those males with a disability, this is not necessarily the case: often, their masculinity and power is threatened and they are perceived as ‘not man enough’. Therefore, in trainings, advocacy or campaigns on disability and sexuality we cannot leave out gender and identity.”

Goyal is now expanding her work. In September 2017, she launched her organisation ‘Rising Flame’. “I want people with disabilities to find their voice, rise for their rights, become self-advocates and leaders who embody the change they want to see. Through our various programs we will use technology, arts, networks, mentoring and social access and support to build an inclusive world where diverse bodies and minds can live with dignity.”

“My dream is that intersectionality becomes a concept that people and societies understand effortlessly, where multiple power structures are broken down, where all the movements are converging and working with each other: the women’s movement and the disability movement. In the meantime, I keep working on the intersection of these, negotiating, pushing, and rising for my rights and rights of people with disabilities.”

Drawings by De Beeldvormers 

Veldonderzoek in Nepal

In april en mei deed ik voor Karuna Foundation kwalitatief onderzoek in een klein plattelandsdorpje in het zuidoosten van Nepal: wat maakte het Inspire2Care programma van Karuna al dan niet succesvol, volgens de lokale bevolking? Hoe kijken dorpsbewoners naar mensen met een beperking en hoe is dat veranderd? Enkele foto’s. Een uitgebreider verslag volgt binnenkort!

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Cuban imaginations of the future

Havana is full of small businesses. The most common entrepreneurs are ladies who sell cupcakes and cookies from their front door or window, small cafeterias with coffee and a sandwich for some pesos, people selling the latest American movies and series on copied DVDs, and men walking with carts and shouting in a special loud and low tone that many of them use: “Tengo galletas de mantequillaaaaaaaaaa” (I have butter cookies). When there are eggs and/or potatoes – products that are scarce – that is shouted loudly: “Hay papa, hay huevo, hay papa, hay huevo” (there are potatoes, there are eggs). It is almost like a song, or maybe a rap. Together with the roaring engines of vintage cars, and an occasional rumba or reggaeton beat, it forms a cacophony that is typical for the neighborhood.

This cacophony of the street has not always been like it is now. Cuba is in a transition that went from frozen contacts with the United States and a travel and trade embargo since the 1960s to tourist flows and the visit of Obama in 2016; from prohibitions on internet and foreign media and (rock) music to open WiFi-parks and a Rolling Stones concert attended by supposedly half a million people; from socialist labor perceptions and practices of work, in which entrepreneurship was forbidden, to a more open and free landscape with room for self-employment and an adapting working culture; and from politicians seeing as an evil, only necessary to save the Cuban economy from collapsing, to them viewing it as a building stone to even perfect socialism (1).

Ever since Obama and Castro shook hands, Cuba has been a hot item in media worldwide. In general, journalists write in the line of thought that the island is becoming capitalist, and will soon be flooded with franchises of Starbucks and McDonalds. Likewise, tourists are urged (2) to go to Cuba before it loses its ‘authenticity’ (whatever that may mean). In this mostly Western view, entrepreneurs are seen as the key agents who push Cuba towards a free market society. But how do they themselves perceive this role? How do they experience the Cuban transition? And how do they see their own and Cuba’s future?

In the early 1990s, after the collapse of the Soviet Union, the Cuban economy came in an abrupt crisis due to a high dependency on the Soviet bloc. The Cuban government was confronted with urgent needs for reform: opening up to foreign investments, increasing efficiency and productivity, and… giving space to new small entrepreneurs. In 1993 it became permitted to start a private business, but only in a limited number of professions. In 2010 the government announced new guidelines for entrepreneurs. Self-employment was totally abolished after 1959 and the regulation from 1993 that legalized non-state enterprises was mostly a necessary anti-crisis evil. Now they were supposed to save the economy and peculiarly even appointed to strengthen the revolution. But becoming a capitalist country…?

I found out that Cuban entrepreneurs themselves do not experience a transition from socialism to capitalism, or to put in similarly dichotomous terms: from dictatorship to democracy, from micro-state monitoring to freedom. Entrepreneurs mainly experience a transition between two different working cultures: an old ‘revolutionary’ one with business activities limited to the thriving black market, and a new ‘entrepreneurial’ one with blooming small business and strong entrepreneurs, well adapted to the new policies. Whereas policies are easily changed, the ‘slowness of culture’, as Ton Salman (3) calls it, makes that people’s mindsets and habits stay behind. Culture takes its time to adapt. And the decades of state socialism logically have their impact on the Cuban culture, which we could view as a consequence of governmentality (4).

To discuss Cuba’s future with my informants in terms of socialism versus capitalism appeared inevitable, but this does not mean that Cubans agree with the in the West envisioned capitalist future for Cuba. I heard very different opinions, varying from “Socialism? That is long gone in Cuba” to “We will not become capitalist, but remain on the revolutionary path.” Overall, most Cubans do not see a future for capitalism in Cuba but they find it important to take some of the good aspects, for example more freedom. Most Cubans do derive hope from the recent Cuba-US rapprochement that their country is going to improve economically and some even are preparing for opening businesses when the relations are fully recovered. Apparently, Cubans also have no straightforward answer to what Cuba’s political-economic future contains, which shows diversity and heterogeneity.

The transition is obviously still ongoing and this means that a lot is yet about to change for cuentapropistas. Three days after Obama left Havana and I was waiting for the Rolling Stones concert to begin, I felt the significance of my research more than ever. Everyone around me said it was a historical week that marked the changes that are going on in Cuba. But it remains important to keep in mind that Cuba’s evolving future might take several and unprecedented directions instead of holding on to the ‘evolutionist’ idea that the only possible end goal for Cuba is capitalism as we know it.

I wrote this blog for the platform of my faculty, Social and Cultural Anthropology at VU University: http://www.standplaatswereld.nl

Sprucing up Havana for some special guests

 
Now, it is all over. I went to Cuba, wrote my MA thesis, and in July received an email that I graduated. It sounds so simple, and quick. Yet when I look through my pictures or lay down in the park (I finally have time for that), I recall some of the great moments. I will share some of them here.

For once I do not smell the pollution of the vintage cars when I cross the street in front of Hotel Capri, because the smell of fresh asphalt is even stronger. We are close to the United States Embassy. The sound of drilling machines hurts my ears. Drips of paint are falling down from above; the facades and balconies are rapidly (but not so carefully) given a fresh color. Park benches and fences too. Suddenly the usual garbage on the street corner is gone. And everyone knows: Obama will pass here, in this street!

During Obama’s visit from Sunday to Tuesday, important government services will be shut down; banks and exchange offices, the Cuban telecommunications store ETECSA and all the museums are closed, just like many important roads. “The next few days are complicated. Watch yourself, and do not plan important meetings for which you need public transport”, I was warned several times. “It is always like this, when anything important happens”, my landlady explains.

I could feel the city’s exciting vibes. The conversations between thrilled Cubans in the stores, at the market, and in the waiting lines were about nothing else in the last few weeks. It was a week that was supposed to become a ‘turning point’ in Cuba’s history, and it put the island in the spotlight of the global media. This and another great event made my final week of fieldwork in Cuba historical: three days after Barrack Obama visited the country as the first United States president in 88 years, the Rolling Stones gave a free concert in the Ciudad Deportiva of Havana, attended by supposedly half a million people. And I think about that moment…

I am standing on a field in the Ciudad Deportiva of Havana with my roommate Rochelle and thousands and thousands of people, the sun burning on our skin. The first big rock concert in Havana by the Rolling Stones is considered historical. The stage is only about ten meters in front of us, as Rochelle and I were among those who were waiting already all day, to start sprinting hand-in-hand at exactly two o’clock in the afternoon, avoiding gates fallen down at the grass. Cuban fans brought their beloved arroz con frijoles (rice and beans) in large buckets for lunch and dinner. It is now about 8.30 pm and people are sweaty before the concert even started. A 42-yeard old Cuban man next to me talks and talks, thrilled and obviously a huge fan, about how much he loves the Rolling Stones. In the middle of a sentence, he suddenly stops and waves my question away; just at the moment that Keith Richard plays the first notes on his electric guitar on Cuban soil.

“Aquí estamos finalmente” (Here we are, finally) says Mick Jagger just after the opening song Jumping Jack Flash. And later: “We know that earlier it was difficult for you to listen to our music, but I guess times are changing, aren’t they?” Whereas everyone around us is screaming, singing and jumping, the man next to me is silent and I see him wiping away tears from his face. “After this day, I may die”, he tells me emotionally. “It is unbelievable that I may experience this. You probably cannot understand, as you could already see the Rolling Stones before, but for me, this is like…I don’t know… the first time I have sex, something like that. It is legendary. Finally Cuba is changing.” The crowd bawls and the huge screens show waving United States and Cuban flags, actually, all the flags of the world.

And I think about what one of my informants, Camilo, had said earlier, answering the question whether many Cubans indeed want to leave the island: “I want to stay in my Cuba, of course! I want to be there at the Grand Moment of History. That is, when everyone acknowledges… that a change is possible in this country.” Maybe this week was already that point in history, as Camilo foresaw, that Cubans recognised that things are changing and about to change even more in Cuba. This final week in Havana made very clear to me that people are not only and always thinking economically. Cubans are proud of their country and culture. At this moment of rock-grandeur, maybe this pride is even more important than improving the economy (a goal that is often emphasized by the Western media) or leaving the island to live a ‘better life’. What a great experience my final week on Cuba was!

---

See the original blog on StandplaatsWereld, the VU University blog platform of the Department of Anthropology. 

Cuba: A new working culture?

Cubans are friendly, helpful, and welcoming. Until you enter a public service building such as a bank or a state-run store, or restaurant. Why is that? An exerpt from my fieldnotes.

In the middle of the city center, just next to the Capitol and in front of ‘El Parque Central’, I find Hotel Inglaterra, one of the most luxurious hotels in town, next to Hotel Parque Central, Hotel Nacional, and Capri, and Havana Libre. In this hotel they have Wi-Fi, and whereas tourists use their smartphones while nipping their cappuccino on the terrace of the hotel, Cubans stand outside against the wall, the Wi-Fi reaches just far enough for them, too. I also use it for that.

Hotel Inglaterra

In contrast with the beauty and luxury of the hotel, and the relatively high prices, the service is horrible (yes, that are my own terms). There is only one waiter for the whole terrace, sometimes two; one for each side. But no one comes to ask you if you want to order anything, you have to call them yourself, and that costs some time and patience. If you have ordered, it can easily take half an hour before you get a drink. If you ordered food, you could wait for an hour, and then in between I have asked a few times how long it takes. When you finally get your food, you find out the drinks are lacking, and after asking that again, it takes another 15 minutes.

When you order, the waiter just looks at you, not even with a smile. After ordering, he just walks away. Also no words are used to bring you the food, he looks around while doing it. If something is not there, and that is even the case in luxury restaurants and hotels, you hear a short ‘no hay’ and nothing further.

In each state-run company or office, Fidel is present.

I was told before that the service in state-run hotels or restaurants is really low, and that could be explained by the fact that for generations, Cubans are not used to work harder, try to be nice to customers, because they did not get paid any more for doing that. They also do not get fired for not doing it. That is why I heard, before I got here, that the service is mostly better in paladares (private run restaurants) or cafeterias. However, also in those places I found the people not nice, and they did not work efficiently either.

But this does not only count for restaurants. Also in stores, no matter state-run, run by cooperatives, or cuentapropistas, people are short, do not make effort to help you further if something is not there (no hay!), refuse to explain why something is as it is, and cannot tell you when something will be available (no sé). People do not really smile either, unfortunately.

I can imagine that if you do not have any incentive to work efficiently or to be friendly to people (which, I find, is an incentive of life itself rather than a money incentive, but not for all people, obviously), it is difficult to just change that, even if now money IS involved and you DO get higher profit by trying harder. So the money-explanation is not accurate. It may be an incorporated, cultural, and social thing, that is thus not easily explained, nor changed.

The presence of the ideals of the revolution in public spaces.

This thought was enforced when this week  I talked to a professor of FLACSO (Latin American Faculty of Social Sciences) who investigated micro-entrepreneurs himself, and who also runs a cafeteria on the side, together with his parents. Leonardo told me that exactly because Cubans are not used to work harder, because they earn the same money anyway, they do not have any motivation for being nice to customers. But even if they do have this money motive, it is a habit that is so much incorporated that it became a cultural aspect that is hard to change at once, by just adding the money incentive to their work. He said it probably takes a whole generation to change this attitude.

It may be interesting for me to research this phenomenon more closely. I could link it to philosopher Foucault’s concept of governmentality: a certain system that is introduced by a powerful institute (in this case the Cuban socialist state), makes that people start to act and think in a certain way. A term that fits well in this concept is embodyment. It is, however, a bit different than the classical form of governmentality; they are taught and raised to think in line with socialism, which makes them believe in the system even in an unconscious way. But this lacks the acknowledgement that Cubans have agency and presumes that they are only ‘brainwashed’ by this system. So nuance is necessary here.In my thesis I will keep reflecting on this and cultural difference. Because: what does this tell me about my own assumptions and their influence on my fieldwork?

Cubaanse ondernemers in beeld

Vanaf eind december tot en met eind maart was ik drie maanden in Havana voor mijn veldonderzoek onder Cubaanse ondernemers, over de Cubaanse transitie, strubbelingen, oplossingen en hun toekomstbeeld en -dromen. Momenteel schrijf ik hierover mijn thesis voor de master Social and Cultural Anthropology. Een inkijkje in een prachtige, complexe, niet-volledig-vast-te-leggen stad.

De overbuurvrouw verkoopt vlees vanaf haar vensterbank.

Straatbeeld van Centro Havana.

Een ijs- en koekjesverkoper.

Nog een straatbeeld, bij mij om de hoek. Hier ergens woont een man die oude auto’s opknapt.

Een man die in alle stilte garnalen verkoopt.

Schoolkinderen. Het onderwijs van Cuba is gratis en staat goed aangeschreven. Toch gaan tegenwoordig veel jongeren niet studeren. De banen die ze erna zouden kunnen krijgen leveren ongeveer een tiende van het salaris in de (ongeschoolde) toeristische sector op.

Een WiFi-park. Het is niet te herkennen aan een bordje, maar wel aan de hordes mensen die op hun telefoon zitten te kijken of met familieleden in Miami aan het Skypen zijn.

Straatbeeld van Centro Habana, de volksbuurt tussen het oude, toeristische Havana Vieja en het hippe nieuwere Vedado.

Een marktverkoper. Mensen die in de agrarische sector en op de markt werken, werken in zogenaamde cooperativas samen. De staat legt hen allerlei regels op, maar het systeem werkt goed doordat samenwerking, in plaats van concurrentie, heel normaal is.

Pensionados die een potje domino’en.

El Capitolio, nagemaakt van het Amerikaanse Capitool, in het hart van het centrum.

In each state-run company or office, Fidel is present.

Straatbeeld in het toeristische maar vervallen Habana Vieja, met volop vintage auto’s. De glimmende zijn voor de toeristen, de afgeragde voor Cubanen die hem vaak als taxi gebruiken.

De meest-voorkomende vorm van een winkel. Vaak hebben ze meer te bieden dan wat er op de uithangborden staat, dat moet je dan maar net weten.

Ook het ondernemersleven in Havana.

De vervallen gebouwen van de stad, die met alle lagen verf toch een bepaalde schoonheid hebben, vind ik.

De Malecón, de lange boulevard, stroomt vaak over. De recente reggaeton song ‘Hasta que se sece el Malecon’ (totdat de Malecon opgedroogd is’ zingt over iets dat nooit zal gebeuren. In de trant van: totdat men een ons weegt.

Vrij vertaald, “Revolutie wordt gevoeld in het historische moment, het is alles veranderen wat veranderd moet worden”

“Cebolla cebolla cebolla cebollaaaaaaaaaa” (deze man verkoopt dus uien).

Uitzicht vanaf een leegstaande verdieping in hotel Habana Libre

Een pompoen- en calebasverkoper met de grootste calebas die ik ooit gezien heb.

Er wordt overal in het centrum aan de weg gewerkt, een extra laagje asfalt zodat Obama daar met zijn gevolg overheen kan rijden. Overal in de stad krijgen gebouwen een verse verflaag en een bloemetje voor de deur.

Soms zit er wel een winkeltje, maar wordt het verborgen gehouden. De mensen uit de buurt weten wel waar ze moeten zijn.

Erg populair in Cuba: gebrande cd’s met muziek en films. Binnen kun je de meest recente westerse films en series op de USB-stick laten downloaden via El Paquete.

Het deeltaxisysteem in Cuba werkt goed, maar het is eigenlijk verboden voor chauffeurs om toeristen mee te nemen als ze daar geen bepaalde licentie voor hebben.

El Día de la Revolución, de dag van de revolutie. Raúl Castro op de voorgrond houdt een praatje en duizenden studenten juichen hem toe. Het is overweldigend.

Indrukken van Havana

“31 decemeber is een complexe dag”, had ik al twee dagen van tevoren gehoord. Winkels zijn vroeg gesloten, maar je weet niet hoe laat precies. Transport door de stad is moeilijk, aangezien iedereen, todo el mundo, inclusief taxi- en buschauffeurs, de late middag en avond bij familie doorbrengt. Dus vertrek ik om drie uur vanaf mijn huis in Centro Habana richting San Miguel de Padrón, waar de Cubaanse Alex – die in Nederland woont en studeert – en zijn familie me bij hen thuis uitgenodigd hebben om oud en nieuw te vieren. Alweer twee weken geleden maakte ik voor het eerst kennis met het Cubaanse taxisysteem.

Straatbeeld van Centro Habana, de volksbuurt tussen het oude, toeristische Havana Vieja en het hippe nieuwere Vedado. Hier loopt één van de drukkere taxiroutes doorheen.

Ik kijk wat onwennig om me heen, het is pas mijn derde dag in Havana en ik bevind me op nog onbekend terrein. Op zoek naar een taxi. Vanaf Parque Curita zouden er taxi’s naar de buitenwijk San Miguel de Padrón moeten vertrekken. Het park is meer een soort plein en rotonde ineen, een grote chaos. Ik zoek een bordje, maar dat is nergens te bekennen. Wel vind ik een groep mensen mensen die lijken te wachten. Ik vraag aan de man voor me in de rij waar ik moet gaan staan om richting San Fransisco, te gaan. Mijn Spaans is nog niet top, en het Spaans van de Cubanen is vooral snel, en ze spreken veel letters niet uit. San Fransisco wordt bijvoorbeeld Sa Fra-i-o. Het duurt dus even voor ik, gedeeltelijk, begrijp wat hij zegt. Maar de man is geduldig en helpt me, wanneer de volgende auto aankomt, door me naar voren te duwen, de chauffeur te vragen waar hij heen gaat, en me op de voorbank naast een ander meisje te proppen.

Waar we in Nederland lekker met zijn allen in de file staan, in elke auto vaak maar één persoon, stoppen ze hier alle auto’s vol met mensen die dezelfde kant op moeten. Daar houdt de efficiëntie echter wel op. Er zijn verschillende vaste routes, en alle Cubanen lijken die te kennen, maar het staat nergens opgeschreven. Als nieuwe buitenlander moet je dus gerichte instructies hebben of je suf rondvragen op straat. Als er mensen aan de kant van de weg stil staan en hun hand uitsteken, weet je dat je in ieder geval op de route zit. (Als het echter een wat grotere groep is, wachten ze vaak op een bus.) Alleen weet je nog niet welke kant de auto’s op gaan: ze hebben geen bordje voorop met de route, dus stoppen ze allemaal bij elke persoon die het lift-teken gebruikt, en rijden ze weer door wanneer die ergens anders heen wil. Een bordje zou zo simpel zijn. Voor 80 cent rijd je 20 minuten naar een ander stadsdeel. Deze taxi’s zelf zijn de meest charmante, maar oudste, meest verroeste en hardst rammelende Amerikaanse oldtimers die er zijn, in tegenstelling tot de glimmende cabrio’s met vlaggetjes die voornamelijk toeristen vervoeren voor een veelvoud van de prijs.

Straatbeeld in het toeristische maar vervallen Habana Vieja, met volop vintage auto’s. De glimmende zijn voor de toeristen, de afgeragde voor Cubanen die hem vaak als taxi gebruiken.

Mijn auto richting San Fransisco, een lichtblauwe met mooie rondingen, racet rammelend door de niet zo drukke straten, slingerend om de grote gaten en hobbels in de weg te ontwijken. Het bruine leer met geruit stiksel dat de hele binnenkant bedekt, is afgebladderd, en bijna niks op het dashboard lijkt te werken. De stank van uitlaatgassen dringt door het raam naar binnen. Wat dat betreft fijn dat er niet zó veel auto’s zijn, dat is voor de meeste Cubanen onbetaalbaar.

Met hakkelende reggaeton op de achtergrond – de radio werkt niet goed – razen we voorbij de vervallen maar op een bepaalde manier toch prachtige architectuur van het oude Cuba, elke pilaar en elk kozijn in een andere felle kleur geschilderd. Samen met die heerlijke antieke auto’s een stad naar mijn hart wat dat betreft, dan is Nederland maar grijs en saai. Op de achterbank wordt gezellig geschreeuwd, ik versta er niks van maar het klinkt vrolijk. Langzaamaan komt er steeds meer ruimte voor tuintjes en bomen aan de kant van de weg. Hoe verder we komen hoe kleiner en slechter de huizen eruit zien. Na twintig minuten ben ik bij mijn bestemming: de Etecsa (het telecommunicatie-bedrijf van Cuba) in de wijk La Cumbre. Ik reken 80 cent af en kom tot de conclusie dat dit taxisysteem geniaal is: na even uitzoeken blijkt het snel, makkelijk en goedkoop. En je maakt nog eens een praatje onderweg. Ik ben er meteen weg van!

Het deeltaxisysteem in Cuba werkt goed, maar het is eigenlijk verboden voor chauffeurs om toeristen mee te nemen als ze daar geen bepaalde licentie voor hebben.

Vanavond tijdens het avondeten in mijn nieuwe casa vertelde mijn Italiaanse huisgenoot me dat het taxisysteem ook verder strekt dan deze auto’s. Voor grote afstanden, tussen steden, is de goedkoopste manier om een van de camiones te nemen, eigenlijk gewoon vrachtwagens die eerder op dierenvervoer schijnen te lijken, die ze volproppen met reizende Cubanen. Het is legaal, maar het aantal mensen dat vervoerd wordt zéker niet. Kan nog interessant zijn voor mijn onderzoek.

Doing research in Cuba: ‘You could be a spy!’

I was still a naive foreigner and a naive researcher by the way, when I explained to Alex – a Cuban friend that lives in the Netherlands since he was eleven – that I was looking for stories that exposed the way Cuban entrepreneurs participate in the ‘informal economy’ to solve their daily problems, the creative ways they meander around the rules, and their view of Cuba’s future. When we were celebrating newyears eve in the back yard of his family’s home, while enjoying cheese and beers and the smell of pork from the barbecue, Alex helped me directly and translated this in a private conversation with his step-father, whom he considered to be a potential informant for me.

In first instance, his father agreed to help me, but when Alex explained what exactly it was that I was looking for, still focusing in my formulation on ‘resistance’, ‘creative ways to use or meander around the rules’ to ‘expand their leeway’, he was kind of shocked. He told Alex (who told me later) that people are not eager to talk about that, and that although everybody does it, and everybody knows it, no one is talking about it. On top of that, I could be a spy! And the thought of that possibility only leaves their minds when the opposite is proven; they are ‘obliged’ to not trust foreigners. Ironically, of course, proving I am not a spy is impossible. Moreover, a true communist will just report me, and that is not only dangerous to me, but even more dangerous to my informants and even anyone I spoke to.

I was already made aware by several people before that I should be careful with my subject, but this felt like a slap in the face. The facts directly got to me on my third day in Havana. However, facts… maybe the actual risks are not that high of being caught by the government, but obviously the risk is experienced by some, and therefore it is important anyway.

I heard it more often, that Cubans will not generally talk about political issues, or about forms of resistance, but this experience really got me a bit scared that I would never find the information that I was looking for. Note to self: rewrite research questions and never again explain my research again the way I did!

 

Musing high in the sky

I look at my new diary, received from my mother-in-law. It’s the perfect diary.  The cover is a colorful spectacle, with golden light balls and red, green and blue peacocks’ eyes, that change into leafs, in between. With some fantasy one could see different things, but it reminds me of citylights and traffic, mixed with a peaceful park maybe. Clearly bored at the airplaine, I think to myself that it is a symbol of my fieldwork as I now expect it to be: mysterious, vague but beautiful, especially when you see the full shining picture. Things you see could mean different things, but I will interpret them in a certain way. Boundaries are not always visible, they could be blurred or moving.

I am on my way to Havana to do anthropological fieldwork for three months for the purpose of my Master thesis. Although I have read pages and pages and spoke to several people beforehand, Cuba is a great mystery to me. In the past few months, when I dived into literature and spoke to people who already know the country from different perspectives, I often felt confused. Everyone says something else. One could say the country is beautiful and rich of culture and ideology, or one could say it is poor and citizens are crying for more freedom and access to material goods. Or both. One could say the people are incredibly creative when dealing with scarcity and state rules, or they could be described as lazy, not wanting to work harder for they still gain the same income of the state when they would. Or again: both. One could say everything is changing fast since Raul Castro got in power in 2008, opening up opportunities for people, especially cuentapropistas (entrepreneurs) and foreign traders, or one could argue the changes are not profound enough and politics slow down necessary economic change. I do not know. And I regret to say it but I think I will not know it either, since Cuba is ‘a complex case’ according to different scholars, ánd the Lonely Planet.

In my imagination, the country must be beautiful, nostalgic and heroic, full of music and nice and tolerant people who are used to take care of each other. But I have also read about the island as being more and more materialistic, with a (to me) new kind of inequality, and furthermore ambiguous and vague. Lines of legality are blurred into some kind of illegality or creative legality. It is within this ambiguous leeway that entrepreneurs, my focus group, need to maneuver. This is what attracts my attention and interest. This is what I will dive into and focus on during the coming three months of ethnografic fieldwork. I hope to learn to understand how Cubans deal with a changing policy landscape and maybe even changing ideologies. I want to know they experience and interpret their leeway of action within the (vague?) boundaries of the Cuban state. And: how Cuban entrepreneurs imagine their own future, and that of their country.

I keep musing, thinking, daydreaming about what those questions involve, how I will do, and how Cubans will react, and in the meantime the sun warms my left cheek. Another plane just crossed our route a few hundred meters underneath us. I can still see the white line the plane leaves in the sky. A Spanish stewardess in Air Europa outfit walks by with beverages, but I already bought a liter of water at Schiphol Airport. In an hour or so I will get off in Madrid, and continue my journey to la Habana, where Marta (changed name) will pick me up at the airport. It is hot and my legs miss some space, but nevertheless the flight is fine. I will need to get used to high temperatures again.

Een rondje Rijksmuseum en de gevolgen van koloniale geschiedschrijving

MASTER ANTROPOLOGIE – Ik loop door het Rijksmuseum, wandel door de gangen met 17e-eeuwse kunst en koloniale geschiedenis van Nederland. Ik bewonder een reconstructie van een groot VOC-schip en de portretten van de helden die de Nederlanders roem en rijkdom brachten eromheen. Teksten op de muren beschrijven de Gouden Eeuw, met zijn slimme koopmannen en handelaren, zeehelden en de gevechten tegen andere koloniale machten voor zilver en specerijen. Er bekruipt me een ongemakkelijk gevoel. De andere kant van het verhaal, de zwarte pagina’s uit diezelfde geschiedenis worden weggelaten: slavernij, uitbuiting, landroof en zelfs massamoord. Wat zegt deze manier van geschiedschrijving over ons, en wat zijn daar nu nog de gevolgen van?

Onderstaand essay schreef ik als onderdeel van de master Sociale en Culturele Antropologie.

A walk in the Rijksmuseum

The reframing of colonial history and its implications

I walk through the 17^th century department of the Dutch national art and history museum, the Rijksmuseum. It shows an immense wooden ship on which the VOC (the Dutch East India Company) sailed to what is now called Indonesia. The portraits of the heroes who brought colonial wealth to the Netherlands hang around it. As I walk past the writings on the walls telling about the Golden Age, with its heroes of the sea, battling against other colonial powers, and about smart merchants and traders, a feeling of awkwardness comes over me. It makes Dutch people proud of their history, which brought them so much fame and wealth at the time. But the other side of the story, about the black pages of Dutch colonial history, that tell about slave trade, exploitation, acquisition of land, and even mass murder, are merely neglected.

This museum visit – a few weeks ago –popped into my mind while learning about the (lack of) recognition of cultural wounding (Kearney 2014) and the suffering of indigenous peoples and slaves. In this essay I will focus on the importance of recognition by former colonial governments of the harm done to indigenous peoples, slaves, and their descendants. I use the concepts of governmentality and cultural wounding and healing to analyse the implications of how former colonial powers nowadays delineate their pasts.

Denial, governmentality, and cultural wounding

My experience in the Rijksmuseum seems similar to Ödzil’s (2014) in the Mauritshuis, another relic of the Dutch colonial time, turned into a museum. He states that in this museum, too, there is a lack of attention to the involvement in slave trade of ‘hero’ Johan Maurits, who was the governor-general of Dutch Brazil, which was colonized by the Dutch Republic between 1630 and 1654 (Ödzil 2014:52). In addition, he cites Weiner (2014) about the current history books of children about the colonial time:

Dutch textbooks ‘obscure and distort the Netherlands’ role in enslaving Africans [and] justify their history of colonialism, exploitation, oppression and genocide for profit and labor […] Furthermore, they racialize White Dutch as largely uninvolved with the dehumanization and exploitation of Africans but as good traders, or businessmen […]’ (Weiner 2014:16-17, cited in Ödzil 2014:51). Ödzil uses the metaphor of ‘pasteurization’: the systematic underplaying of the role of the Dutch during slave-trade periods, ‘to not upset’ the Dutch public (2014:50-51).

Similarly, the Australian government mediates the Australian colonial era as a great and a merely positive “contribution to the Australian ethos and character, denying the depth of suffering and wounding experienced by Indigenous people […]” (Kearney 2014:608). Kearney argues that by not recognizing, in historical accounts, the indigenous peoples’ cultural wound of the colonial land acquisition, genocide, loss of social structures and way of life (among other things), achieved even further wounding of many indigenous Australians (ibid:608).

The term ‘cultural wounding’ is introduced by Kearney as providing “an analysis of ethnicity and ethnic identities that have experienced trauma through inter-ethnic conflict” (2014: 597). She states that wounding arose among indigenous peoples in the colonial era, by forced relocation, murder, taking of lands and resource, forced change of languages, etcetera (ibid: 598). Whilst arguing that wounding also implicates the capacity to heal, she delineates different conditions under which ‘cultural healing’ is possible. One is the recognition and acceptance of the wound, by both the wounded (indigenous peoples, slaves) and the wounding (the colonizers, slave traders).

Applying the above on the Dutch case, this links back to the argument of Ödzil (2014) that forasmuch colonial history of slavery is denied – or, in other words, the recognition of the cultural wound of slaves and their descendants – the existence of racism in Dutch society is ignored, neglected, not recognized, leading to a ‘white privilege’ (ibid:58).

The practices of reframing history for the benefit of the colonizers, seems a good practical example of governmentality. That is “the rationality characteristic of the systematic thinking, reflection, or knowledge that is integral to different modes of governing” (Sending and Neumann 2006:657, cited in Tedesco 2015:15). Or, when applied here, it shows that through emphasis on certain topics in history education – through school books and museums – people incorporate an image of history that is determined by the government. As we analyse governmentality in the case of Dutch history writing, as becomes visible in Ödzil’s (2014) argument, people act upon this by the statement that racism does not exists in the Netherlands, and that the colonial times are over. That he calls ‘exceptionalism’: the supposed Dutch exception in the world, where racism does not play a role anymore (ibid:50;54).

The other perspective

The lack of reckoning with indigenous perspectives, not only in history but also in current well-being assessments and laws of the land, is described in different ways by Sangha et al. (2015) and Luk (2014).

Sangha et al. argue that there is a lack of focus on the perspectives of indigenous people when assessing well-being, which mostly overlooks indigenous strong ties to nature and the ecosystem. These assessments are only done by Western standards, according to them (Sangha et al. 2015:199). They argue that, when assessing well-being of indigenous people, or, the ‘culturally wounded’ (Kearney 2014), should be investigated through their own perspectives. In the Dutch racism-discussion as addressed by Ödzil (2014), we should then listen to the victims of racism, instead of denying the existence of it.

Overall, this is also what Luk (2014) advocates. Whereas he has a legal approach on the ownership of indigenous lands in Canada, he concludes by arguing that the indigenous laws and rights should be acknowledged and combined with Canadian state-laws that are now exclusively practiced.

By the acknowledgement, recognition, and implementation of indigenous laws, perspectives on well-being, the process of cultural healing (Kearney 2014) could be enforced, and relations between indigenous and non-indigenous, or, in Dutch society, between colonizers and the colonized, could be reconciled. Governmentality could be used in better ways by the state, I believe, by a different framing of history that recognizes the flaws and black pages of the colonial book, in line with Özdil (2014).

Conclusion

In this essay I focused on the importance of recognition by former colonial governments of the harm done to indigenous peoples, slaves and other ‘culturally wounded’ people. The concept of governmentality in combination with the Ödzil’s (2014) argument on ‘pasteurization’ sheds light on the implications of the framing of history by governments for victims of racism, and accordingly, for the culturally wounded indigenous peoples in the world. Highlighting cultural wounding concept of Kearney (2014) allows for an analysis of what makes ethnicities (still) struggle for healing. Walking through the Rijksmuseum should provide visitors with a complete history of, among other things, the Dutch colonial era, including all its flaws and black pages of harm to other peoples. This is a start in the inclusion of minorities or culturally wounded people, in public debates, their perspectives on the law, and overall well-being.

 

References

Dion, J., M. Cantinotti, A. Ross, D. Collin-Vézina (2015). Sexual Abuse, Residential Schooling and Probable Pathological Gambling among Indigenous Peoples. Child Abuse & Neglect 44: 56–65.

Kearney, A. (2014). Ethnicity, Cultural Wounding and the ‘Healing Project’: What Happens When the Wounded Survive? Ethnicities, pp. 1-18.

Luk S. (2014). The Law of the Land: New Jurisprudence on Aboriginal Title. Supreme Court Review 67 S.C.L.R. (2d), pp. 189-317.

MacDonald D. (2014). Aboriginal Peoples and Multicultural Reform in Canada: Prospects for a New Binational society. Canadian Journal of Sociology/Cahiers Canadiens de Sociologie 39(1), pp. 65-85.

Özdil, Z. (2014). ‘Racism is an American problem’: Dutch exceptionalism and its politics of denial. Frame 27(2), pp. 49-64.

Sangha, K., A. LeBrocquea, R. Costanzab, Y. Cadet-James (2015). Ecosystems and Indigenous Well-being: An Integrated Framework. Global Ecology and Conservation 4, pp. 197-206.

Tedesco, D. (2015). American Foundations in the Great Bear Rainforest: Philanthrocapitalism, governmentality, and democracy. Geoforum 65, pp. 12-24.

 

Taboes, straffeloosheid en immuniteit: seksueel misbruik door blauwhelmen

ONDERZOEK VOOR VAKBLAD VICE VERSA – Wat als een vredessoldaat geen vrede brengt, maar lokale vrouwen of meisjes seksueel misbruikt? Dan gebeurt er weinig om de dader te kunnen straffen, zeggen experts in een intern VN-rapport dat in maart dit jaar uitlekte. En dit ondanks het zero-tolerancebeleid ten aanzien van seksueel geweld dat de VN voorstaat. Volgens het expert-rapport wordt slechts het topje van de ijsberg van het aantal gevallen van misbruik en uitbuiting gemeld en gerapporteerd. Er bestaat een zwijgcultuur en er heerst angst en straffeloosheid, waardoor blauwhelmen veelal hun gang kunnen gaan in crisisgebieden. Welke problemen binnen en buiten de VN liggen hieraan ten grondslag?

‘Niet een rolstoel, maar exclusie is de beperking’

VAKBLAD VICE VERSA – In ontwikkelingsprogramma’s vallen mensen met een beperking nog vaak tussen wal en schip. Het probleem is niet alleen een gebrek aan investering in faciliteiten, maar ook in de mindset van de samenleving waardoor exclusie plaatsvindt. Er moet daarom meer aandacht komen voor inclusie op alle niveaus. Dat wordt geconcludeerd tijdens het symposium ‘Leave no one behind’ van het Liliane Fonds, dat dit jaar haar 35-jarige bestaan viert.

Voor vakblad Vice Versa

De impact van ontwikkelingsprogramma’s evalueren: hoe doe je dat?

VAKBLAD VICE VERSA – Ontwikkelingsorganisaties houden zich steeds meer bezig met evaluaties om te kijken wat er beter kan aan hun projecten. Maar hoe meet je de impact van een ontwikkelingsproject? Impact op wie of wat? En wanneer zijn de resultaten betrouwbaar? Het team World Citizens Panel van Oxfam Novib organiseerde een expert meeting om hun eigen methode, een combinatie van kwalitatief en kwantitatief onderzoek, eens flink onder de loep te nemen. Kritische experts Ruerd Ruben en Rick Davies gaven commentaar en hielden samen met een diverse groep deelnemers de onderzoeksmethoden in de ontwikkelingssector tegen het licht.     

‘Het begrijpen van impact is cruciaal, des te meer wanneer je met pubieke fondsen en publiek vertrouwen werkt’, zegt Farah Karimi in een volle zaal in het Humanity House. De algemeen directeur van Oxfam opent de expert meeting, waarbij de nieuwe methode van Oxfam, het combineren van kwalitatief en kwantitatief onderzoek via het World Citizens Panel (WCP), kritisch bekeken wordt. Bij deze nieuwe methode gebruikt Oxfam een smartphone-app om data snel en op grote schaal te kunnen verzamelen. Deze data wordt weer als input gebruikt voor diepgaande kwalitatieve interviews met betrokkenen van een project; ‘stories of change’. ‘Zo krijgen steeds meer lokale mensen een stem in de evaluaties en in de programma’s van Oxfam.’

Hoe beïnvloeden deze twee vormen elkaar, en wat heeft dat voor gevolg voor de impactmeting? Sterker; wat is impact eigenlijk en hoe meet je het? Peter Huisman, onlangs geïnterviewd over het WCP voor de laatste Vice Versa, definieert impact als ‘veranderingen in het leven van mensen waaraan Oxfam en partners hebben bijgedragen’. De projectcoördinator legt de uitdagingen van het panel uit. Het begint altijd met de kwantitatieve enquêtes. Die moeten simpel, betrouwbaar en betaalbaar zijn om in zoveel mogelijk landen zo veel mogelijk mensen te kunnen bevragen. Maar wanneer is het betrouwbaar, is de vraag die onbeantwoord blijft. Het kwalitatieve deel, de ‘stories of change’ moeten inzicht geven in hoe de verandering tot stand kwam. Onverwachte en immateriële veranderingen en culturele aspecten komen hiermee aan het licht. Maar tot op zekere hoogte moeten hieruit generalisaties zijn op te maken. Hoe doe je dat? Discussies hierover ontspringen al snel, zeker na de keynote-speeches.

Tekenjongens

De eerste keynote speaker is Ruerd Ruben, expert op het gebied van voedselveiligheid, waardeketens en impact. Bovenin de zaal kijken de ‘Jongens van de Tekeningen’ over het publiek uit. Zij volgen de hele dag en visualiseren de belangrijkste concepten in pakkende en overzichtelijke tekeningen. Handig, want het voelt alsof we in de collegebanken zitten. Met een hoge informatiedichtheid vliegen de twee keynote speakers door hun stellingen, uitleg en voorbeelden heen.

‘Soms kan het falen van een bepaald project juist een kans opleveren voor een nieuw project,’ zegt Ruben aan de hand van een eigen voorbeeld uit Nicaragua. Daar leek het project waar hij in de jaren ’80 onderzoek naar deed in eerste instantie te falen. Maar toen hij onlangs terugging zag hij dat mensen hun leven wel degelijk een upgrade hadden gegeven. Er waren belangrijke spillover-effecten die niet voorzien waren, maar die er nu voor zorgen dat de nieuwe generatie nieuwe kansen heeft. Het is belangrijk dat te erkennen, vindt hij.

Are we doing things right?

Bij evaluaties moet men niet alleen kijken of de resultaten van een bepaald project kloppen met de gestelde doelen. De doelen zélf moeten ook geëvalueerd worden. Ruben vindt de vraag ‘Are we doing the right things’ daarom meer essentieel dan ‘Are we doing things right?’ ‘Zo is waterzuivering bijvoorbeeld belangrijker dan voedsel, want anders krijgen mensen diarree, dus alsnog onvoldoende voedingsstoffen. Daarbij moet ook de vraag worden gesteld: impact op wat moet gemeten worden? Er kunnen veel scholen zijn gebouwd waar steeds meer kinderen lessen volgen. Cijfers zeggen dan: een verhoging van het aantal schoolgaande kinderen, hoera! Maar leren ze echt iets? Zijn de docenten bekwaam? De klassen niet te groot? Wat kunnen die kinderen later met hun kennis bereiken?’

Impactevaluaties zorgen voor het verkrijgen van inzicht in veranderingen op de lange termijn. De metingen moeten betrouwbaar en robuust zijn, en gericht op de netto effecten. Die zijn vaak pas zichtbaar na diepgaand onderzoek. Het selecteren van interviewkandidaten moet zorgvuldig gebeuren, om te voorkomen dat een eventuele vooringenomenheid plaatsvindt. Als alle metingen gedaan en geanalyseerd zijn, moeten de resultaten vergeleken worden met de vooraf gemaakte ‘theory of change’. Tenslotte kan het project beoordeeld worden op zijn bijdrage aan de veranderingen.

De vijf W’s

Impactevaluatie bestaat kortom uit de vijf W’s: Wat Werkt voor Wie, Wanneer en Waarom, en ook: hoe? Belangrijke uitdagingen liggen onder meer in de zogenaamde ‘3E-impact’, zegt Ruben: effectiveness, efficency en equity. Daarbij moet volgens hem de meeste focus liggen op effectiviteit. Verder is het belangrijk de impact te  vergelijken op verschillende plaatsen en om de spillovers en economie-brede effecten te bekijken. Meer psychologisch inzicht is nodig om gedragsverandering te kunnen analyseren en begrijpen. En ten slotte, zegt Ruben, is het goed om dataverzamelingstools zoals ict en apps in te zetten. Hij pleit voor twee nieuwe manieren van meten. Gaming (‘nudging’) gaat over de vraag  hoe lokale mensen steeds meer in de programma’s en evaluaties betrokken kunnen worden. Modelling is het bestuderen en linken van de spillover-effecten en lange-termijngevolgen.

Causale verbanden

De Britse Rick Davies, de tweede keynote-speaker, is een onafhankelijke consultant monitoring en evaluatie van ontwikkelingsprogramma’s. Hij is het met Ruben eens dat lokale mensen meer betrokken moeten worden bij de evaluaties. ‘Trainingen kunnen ervoor zorgen dat zij zelf evaluaties kunnen uitvoeren, of erbij kunnen helpen. Dit heeft ook het bredere effect van geïnformeerd burgerschap.’

Davies focust op het interpreteren van zowel de kwalitatieve als kwantitatieve data. Oorzakelijke verbanden zijn complex en kunnen vaak op verschillende manieren geinterpreteerd worden. Je kunt niet zomaar stellen dat een bepaald resultaat is behaald door enkel het ontwikkelingsprogramma. ‘Vergelijk het met je doel om op het station te komen. Een fiets zal je er naar toe brengen, maar er zijn ook andere manieren.’ Dit is volgens Davies een toereikende maar niet noodzakelijke omstandigheid. ‘Een auto kan ook helpen, maar je bent afhankelijk van andere zaken zoals parkeerplaatsen bij het station; een noodzakelijk maar ontoereikend middel. Een fiets zal soms de enige optie zijn, en ook voldoende; noodzakelijk én toereikend.’ En dan kun je nog alles samenvoegen; ‘Je hebt een auto én een parkeerplek die samen toereikend zijn om op het station te komen.’ In de praktijk van ontwikkelingssamenwerking kun je op deze manier bijvoorbeeld analyseren of geletterdheid noodzakelijk of toereikend is om democratie te bevorderen. Een kruistabel van enquêtegegevens kan een hoop inzichten hierover opleveren. ‘Wat me moeten doen, is uitvinden – testen – uitvinden – testen, enzovoort. De data moeten transparant zijn. With enough eyeballs (and data) all bugs are shallow.’

Meer vragen dan antwoorden?

Met genoeg stof tot nadenken van Huisman, Ruben en Davies gaan de deelnemers van de expert meeting aan de slag in twee discussiegroeppen, gefocust op kwalitatief of kwantitatief onderzoek. In de ‘kwalitatieve’ groep worden dilemma’s voorgelegd als: hoe verbind je verhalen en enquêtes? Hoe kun je die twee het meest effectief mixen? Hoe zorg je in kwalitatief onderzoek dat mensen niet alleen vanuit hun vooroordelen of wensen met betrekking tot het project antwoord geven? Een aanwezige socioloog vindt dat je éérst verhalen moet horen en daarna pas enquêtes moet opstellen, in plaats van andersom, zoals het WCP het nu doet. ‘Mensen weten wat organisaties willen horen, dus antwoorden ze daar ook naar’, zegt een vertegenwoordiger van Buitenlandse Zaken.

In één van de groepen wordt geconcludeerd dat meta-analyse van alle data, eerst vanuit de verhalen, dan naar de enquêtes, de beste tip is. In de ‘kwantitatieve’ groep wordt besproken hoe Oxfam gelinkt kan worden aan lokale partners en universiteiten. Welke training geef je hen, en hoeveel? Moet je een hoogopgeleide interviewer met veel vaardigheden naar voren schuiven voor het houden van de enquêtes? Of iemand vanuit de gemeenschap die het vertrouwen van zijn mede-bewoners geniet en daardoor wellicht eerlijkere antwoorden krijgt?

Deze, en nog veel meer vragen komen naar voren op deze reflecterende dag. Er is niet één antwoord maar er zijn er een heleboel. Misschien wel net zoveel als deelnemers. Medewerkers van Oxfam Novib zijn alom aanwezig en roepen iedereen op zoveel mogelijk input te leveren, zodat zij alle discussiepunten vast kunnen leggen om hun World Citizens Panel er mee te versterken. Gelukkig helpen ook de tekenjongens. Hun tekeningen vatten de discussies op een bewonderenswaardige manier samen. Het helpt om aan het eind van de dag weer terug te komen op de bevindingen en om er kritisch op te kunnen reflecteren.

Portretreeks religie in internationale samenwerking: “De tegenhanger van God is hebzucht”

Hoe laten ontwikkelingsprofessionals zich inspireren door de Bijbel? Voor Vice Versa, journalistiek platform over internationale samenwerking, maakte ik een portretreeks over de betekenis van religie. Ik interviewde Eelco Fortuyn (Fairfood International), Caroly Houmes (International Justice Mission), Roos Lombo (Stichting Oikos) en Femke van der Biezen (Mensen met een Missie).

‘De tegenhanger van God is hebzucht’

 

Wat betekent het geloof voor mensen die binnen de ontwikkelingssamenwerking werkzaam zijn en op welke manier laten ze zich erdoor inspireren? Voor Eelco Fortuijn is het ‘zo klaar als een klontje’: de Bijbel gaat niet alleen over God, maar vooral over naasten. Dat idee komt terug in zijn werk én politieke en economische opvattingen.

Naastenliefde, is direct te merken, is voor Eelco Fortuijn de essentie. ‘Op de Dag des Oordeels is volgens Jezus niet het belangrijkst dat je altijd tot God hebt gebeden, maar dat je goed voor mensen in nood hebt gezorgd. God zegt dan tegen de goede mensen: jullie gaven mij te eten toen ik honger had, gaven me onderdak toen ik dakloos was. Als de mensen vragen wanneer dan, zal God zeggen: toen je dat voor een behoeftig medemens deed. Daaruit blijkt: als je iets voor je naasten doet, doe je dat ook voor God.’

Om de hoek bij Fairfood International, de organisatie waar Eelco oprichter en directeur advocacy van is, ligt restaurant Edel. Daar ontmoeten we elkaar voor een gesprek over het geloof, eerlijke handel en een Bijbelverhaal van Jozua. Hij schud de teksten zo uit zijn mouw. ‘Jozua kreeg een taak, de erfenis van Mozes, om de bevrijding van het volk in Israël van economische slavernij te voltooien. Het was een moeilijke taak om de uitbuiters te ‘verdelgen’, maar God zei: wees sterk en moedig.’ Voor Eelco ligt het doel van het leven er in besloten: met elkaar het goede realiseren. ‘Ieder heeft daar zijn bijdrage in, en die hoeft niet perfect te zijn. Je mag jezelf je eigen imperfectie vergeven. Dat vind ik heel mooi.’

Met Fairfood probeert Eelco de hele supermarkt eerlijk te krijgen, en uitbuiting tegen te gaan. ‘Yeah right, zou je denken, toch? …Of wél. Of mijn werk succes heeft, is aan God, niet aan mij. Maar ik kan mij er in ieder geval voor inzetten, door sterk en moedig te zijn. Ik trek me leed, onvrijheid en misbruik van marktmacht heel erg aan. Daarom: speak up for those who are speachless.’

Eelco’s ethiek is anders dan die van zijn studie Bedrijfskunde: hoe je zo snel en efficiënt mogelijk zo veel mogelijk geld kunt verdienen. Zijn protestantse geloof speelt daar een sterke rol in. ‘Als je de Bijbel goed leest, zie je dat de ultieme tegenhanger van God niet de Duivel is, zoals vaak wordt aangenomen, maar mammon; een ander woord voor geldzucht of hebberigheid. De Bijbel zegt eigenlijk: kijk uit dat je niet verblind raakt door hebberigheid. Als geld je God wordt, dan zit je op het verkeerde spoor.’

Vandaar dat zijn geloof terugkomt in economische en politieke opvattingen en daarmee zijn werk. ‘Het kapitalisme, alleen voor jezelf en voor geld gaan, is erger dan IS en Poetin bij elkaar. Het boek Atlas Shrugged van Ayn Rand pleit daarvoor, een soort neokapitalistische Bijbel, waarop ook het IMF en ECB gebaseerd zijn. Waar mensen puur voor eigen gewin handelen, is al snel sprake van uitbuiting. Daar moeten we onze mond voor open doen. Ik wil spreken voor diegenen die behoeftig zijn. Dat geeft me heel veel kracht en moed. Als ik bid, ben ik niet meer zenuwachtig om de grote mannen van overheid en bedrijfsleven te overtuigen. Die ander is geen bedreiging, hij is net zo goed mens.’

Zelfs de bankencrisis zou niet zijn ontstaan als we Bijbelse principes op de economie toepassen, denkt Eelco. ‘De Bijbel zegt dat je niet mag gokken en niet te veel op de pof mag leven. Leningen mogen maar zeven jaar lopen, het zevende is het sabbatsjaar. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor het verbouwen van gewassen: na zeven jaar leg je de akker braak om te herstellen.’

‘Mijn persoonlijke doel is om een Europees accijnzenstelsel in te voeren, vergelijkbaar met tabak en alcohol. Hoe asocialer, hoe duurder. Dan wordt het aantrekkelijk om eerlijke handel te doen. Als ik dat voor mijn pensioen bereik, is dat te gek!’

Portretreeks religie in internationale samenwerking: “Ik wil werelden met elkaar verbinden”

Hoe laten ontwikkelingsprofessionals zich inspireren door de Bijbel? Voor vakblad Vice Versa, journalistiek platform over internationale samenwerking, maakte ik een portretreeks over de betekenis van religie. Ik interviewde Eelco Fortuyn (Fairfood International), Caroly Houmes (International Justice Mission), Roos Lombo (Stichting Oikos) en Femke van der Biezen (Mensen met een Missie).

---

 

“Ik wil werelden met elkaar verbinden”

 

Wat betekent het geloof voor mensen die binnen de ontwikkelingssamenwerking werkzaam zijn en op welke manier laten ze zich erdoor inspireren? Voor Femke van den Biezen gaat het er om zich verbonden te voelen met iedereen die zich wil inzetten voor het goede. ‘Het geloof brengt hoop en liefde van God, die er voor alle mensen is.’

In het kantoor van Mensen met een Missie in Den Haag ontmoet ik de kersverse projectcoördinator van de afdeling Marketing en Communicatie. Sinds september jongstleden is Femke van der Biezen hier aan de slag en enthousiast vertelt ze over haar werkreis naar India. Ze vertrekt over een week en gaat er speken met sterke lokale mensen die iets goed doen voor hun gemeenschap.

Femke is 34 jaar en opgegroeid in een katholiek gezin in het dorp Puttershoek, in de Hoeksche Waard. Bidden voor het eten was altijd belangrijk, nu geeft ze daar anders vorm aan. ‘Bidden is dingen toevertrouwen, dingen kwijt kunnen, en dat gebeurt vaker spontaan dan op een vast tijdstip.’ Wat het geloof haar geeft is voor Femke duidelijk, maar ze kiest haar woorden zorgvuldig. ‘Het geeft me een soort basisvertrouwen dat ik gewenst ben. Dat ik geliefd ben. Het idee dat er iemand is die met me mee gaat in mijn leven. Die is er altijd. En zo heeft God alle mensen evenveel lief. Precies dát geeft me het gevoel van verbondenheid met alle mensen.’ Geen bepaalde Bijbelpassage, maar het gebod van naastenliefde is voor Femke de belangrijkste inspiratiebron.

Vanuit het geloof is Femke zich er altijd van bewust dat ze alles heeft wat ze nodig heeft en dat er mensen in de wereld zijn die dat niet hebben. ‘Dat ik hier geboren ben, met allerlei kansen, daar heb ik niks voor gedaan, het is puur toeval. Mijn geloof zegt me dat ik een verantwoordelijkheid heb om mijn talenten in te zetten voor het goede.’

De verbondenheid en naastenliefde komen ook terug in wat Femke ziet als haar missie in haar leven én werk: bruggen bouwen. ‘Dat is misschien mijn talent.’ Inmiddels wonend in Den Haag, werkt ze nu voor Mensen met een Missie aan een project om mensen uit Nederland heel direct in contact te brengen met mensen in het Zuiden. ‘Ik sla bruggen naar lokale, sterke personen, echte parels met een missie. Zij die een positief geluid laten horen. De betrokken Nederlanders moeten dat geluid dan hier verspreiden met hun verhalen.’ Het is eenzelfde gedachte als waarmee de vroegere missionarissen op reis gingen, ‘om werelden met elkaar te verbinden. Zij hebben de aarde een stukje kleiner gemaakt. Dat vind ik erg mooi.’

Ook hoop is een belangrijke waarde die Femke uit het christendom haalt. ‘Het geloof in hoop en God die ons niet in de steek laat. God is dáár waar mensen zich voor het goede inzetten. En in dat goede zit een… kracht! Die zou je God kunnen noemen. Mensen met een Missie gaat ook op zoek naar waar hoop is, zelfs in veel ellende.’ En hoe zit het daar waar geen hoop meer is, maar enkel geweld en hopeloosheid? Is God ook daar? ‘Dat is een wezenlijke maar ingewikkelde vraag: waarom is er lijden? Het stijgt uit boven menselijke dimensies, maar zelf denk ik dat God ook daar, of misschien wel juist daar is.’

In de Bijbel leest Femke ook soms over gruwelen en lijden die de medemens aangedaan worden, wat ‘rechtvaardig’ zou zijn. ‘Dat is iets waarover ik vragen heb. Maar ik probeer het te zien in de historische context waarin het is geschreven. De Bijbel is mensenwerk. Je kunt het bestuderen als feitelijke waarheden, of als inspiratiebron gebruiken. Dat laatste doe ik. De kern is: God is liefde en hij wil dat wij als broers en zussen met elkaar omgaan.’

Portretreeks religie in internationale samenwerking: “God haat onrecht nog veel meer dan ik”

Hoe laten ontwikkelingsprofessionals zich inspireren door de Bijbel? Voor Vice Versa, journalistiek platform over internationale samenwerking, maakte ik een portretreeks over de betekenis van religie. Ik interviewde Eelco Fortuyn (Fairfood International), Caroly Houmes (International Justice Mission), Roos Lombo (Stichting Oikos) en Femke van der Biezen (Mensen met een Missie).

---

“God haat onrecht nog veel meer dan ik”

 

Wat betekent het Geloof voor mensen die binnen de ontwikkelingssamenwerking werkzaam zijn en op welke manier laten ze zich erdoor inspireren? Wat Caroly Houmes steeds terug ziet komen in de Bijbel, is dat God onrecht haat , en de taak daar samen iets aan doen.

 

 

‘Het geloof is voor mij een manier van leven, waarin je afhankelijk bent van God, maar daar ook sterker van wordt. God is de bron van rust, van leven, vrijheid en gerechtigheid. Geloof is redding. Dat woord betekent letterlijk: leven in overvloed, genezing en herstel. Ik geloof dat God dat wil geven.’

Van jongs af aan werd Caroly al geraakt door onrecht. Ze zag het als een voorrecht toen zij vier jaar geleden op 27-jarige leeftijd werd gevraagd om directeur te worden van International Justice Mission (IJM). Op haar kantoor in Den Haag vindt ons interview plaats. Ongeveer tot de lunch, waarna alle medewerkers gezamenlijk een half uur de tijd nemen om te bidden. Dat doen ze iedere dag, hoe druk het ook is. ‘Het is fijn om even een moment rust te nemen om wijsheid te vragen over beslissingen die we maken.’

Het meest inspirerend is voor Caroly de Bijbeltekst Jesaja 1, vers 17. ‘Ga op zoek naar het recht en sta weduwen bij’, staat daar in. ‘Als je wilt wordt je dagelijks geconfronteerd met onrecht, armoede en conflict. Een natuurlijke vraag is dan: hoe kan dat nou? Is er dan wel een God, en is dat wel een goede God? Maar ik lees in de hele Bijbel terug dat God onrecht nog veel meer haat dan ik. Hij vraagt juist ons om voor elkaar te zorgen en recht te doen. Hij helpt ons daarbij, hij zal nooit iets vragen wat onmogelijk is. Dat helpt me, ik heb niet de pretentie dat ik het alleen kan.’

De waarden van bescherming van de armen en bevrijding van de onderdrukten worden dagelijks heel concreet bij IJM. ‘Wij beschermen en bevrijden mensen heel letterlijk. We zorgen dat daders worden berecht, dat wetten worden gehandhaafd en dat rechtssystemen worden versterkt.. Want de reden dat er onrecht plaatsvindt, is simpelweg omdat het ongestraft kan. Daar waar dat gebeurt, is geen goede handhaving, een corrupte politie en politiek bijvoorbeeld. Sommige mensen leven in een hel, en je kan hen letterlijk helpen. Iemand die het koud heeft een jas geven, iemand die honger heeft voedsel. En iemand die onderdrukt is, bevrijden. Zonder te evangeliseren, willen we laten zien dat er een goede, betrokken God is.’

Persoonlijk haalt Caroly ook inspiratie uit de Bijbel, voor haar manier van leiderschap bijvoorbeeld. Mozes inspireert daartoe. ‘Hij woonde eerst 40 jaar bij de Farao in Egypte, waar hij kennis en allerlei vaardigheden op deed. Daarna trok hij 40 jaar door de woestijn met de Israëlieten, een zware tijd. Hij vind het spannend om zijn taak uit te voeren en moeilijk te begrijpen dat God hem gekozen heeft. De persoon van Mozes vind ik heel mooi, hij stelt zich nederig op in plaats van zich als leider op te werpen. Dat is inspirerend voor mij. Zo wil ik wil het bij IJM ook doen, samen met een sterk team.’

‘Soms geeft de Bijbel reden tot twijfel. Maar ik heb meer moeite met hoe mensen het soms interpreteren. De Bijbel leert je God kennen, maar uit letterlijke interpretaties van de Bijbel is veel conlfict en veroordeling ontstaan in de wereld.’
Caroly noemt het voorbeeld van het gezin van haar ouders. ‘Beide zijn opgegroeid in een zogenoemde ‘zware’ kerk. Daar heersten veel schuldgevoelens en angst voor God. Mijn ouders zijn daar uitgestapt, en onze generatie zet weer verder vraagtekens bij bepaalde delen of interpretaties door de kerk. Wat mij betreft moet het zo simpel mogelijk zijn. God is een goede en betrokken God, die er voor iedereen is.´

Portretreeks religie in internationale samenwerking: “Ik bid vaak met een kop thee op de bank”

Hoe laten ontwikkelingsprofessionals zich inspireren door de Bijbel? Voor vakblad Vice Versa, journalistiek platform over internationale samenwerking, maakte ik een portretreeks over de betekenis van religie. Ik interviewde Eelco Fortuyn (Fairfood International), Caroly Houmes (International Justice Mission), Roos Lombo (Stichting Oikos) en Femke van der Biezen (Mensen met een Missie).

---

“Ik bid vaak met een kop thee op de bank”

 

Wat betekent het Geloof voor mensen die binnen de ontwikkelingssamenwerking werkzaam zijn en op welke manier laten ze zich erdoor inspireren? Geloof is diep verweven in het leven en werk van Roos Lombo. Fysiek in haar wekelijkse bezoek aan de kerk en andere kerkelijke activiteiten, maar ook in haar denk- en levenswijze; het zoeken naar gerechtigheid en het goede. Ook al kost dat soms moeite.

In een oud pand in het centrum van Utrecht huist Stichting Oikos, waar de 34 jarige Roos Lombo sinds 2005 werkt als programmamedewerker. Met haar huidige project ‘Shop ’n Style’ wil ze jonge vrouwen laten zien dat zij met hun koopgedrag de werkomstandigheden in de kledingindustrie indirect kunnen beïnvloeden, en handige kledingtips geven. Ze vindt het een voorrecht om te werken met thema’s van gerechtigheid. En dat doet zij mede vanuit haar geloof.

‘Mijn geloof bepaalt wie ik ben, ik kan mezelf er niet van loskoppelen. Het is de bron waarvanuit ik leef. Geloof in een liefdevolle God is ook hoop en zingeving. En als ik bid, vaak met een kop thee op de bank, voel ik mijn band met God. Dat uit zich in bijvoorbeeld liederen of teksten die dan in me opkomen.’

Voor haar ligt een Bijbel. Ze begint te bladeren, op zoek naar Filippenzen 4, vers 4-7. ‘Deze tekst herinnert er aan dat je God bij al je dagelijkse dingen mag betrekken, dat hij altijd dichtbij is. In plaats van me zorgen te maken, kan ik beter aan God vragen wat ik nodig heb. Dan geeft hij zijn vrede.

Jozef is van kinds af aan een inspirerend persoon voor Roos. ‘Hij heeft tien grote broers en heeft het nogal hoog in zijn bol, waardoor zijn broers boos en jaloers worden. Zijn broers sturen hem daarom als slaaf naar Egypte. Door alles wat hij meemaakt, wordt hij een mooi persoon. Jozef blijft trouw aan zijn principes. Als zijn broers hem later nodig hebben, vergeeft hij hen dat zij hem hebben verkocht als slaaf. Daaruit haal ik: laat je ervaringen je vormen op een goede manier. En houdt vast aan je principes. Mijn principes mogen me best wat kosten.’

Het verhaal inspireert haar ook tot vergeving, en tot de bereidheid om te praten en weer verder te gaan. Ook met daders van uitbuiting in de kledingindustrie. ‘Het is makkelijk om fabriekseigenaren die hun arbeiders uitbuiten, de schuld te geven. Maar zij worden door Westerse merken en ketens onder druk gezet om tegen een zo laag mogelijke prijs te produceren. Uiteindelijk is iedereen voor zijn eigen hachje bezig en handelen veel mensen ten diepste uit angst. Ook hij is een mens, en God houdt evenveel van hem. Er staat 366 keer in de bijbel ‘wees niet bang’.’

In de Bijbel wordt volgens Roos veel gesproken over gerechtigheid, iets dat haar nauw aan het hart ligt. Met Oikos zet ze zich in voor degenen die uitgebuit worden, door mensen aan het denken te zetten. ‘Ondanks dat het maar een klein schakeltje is, is dat zinnig. Ook kleine daden doen ertoe. God ziet in het verborgene. Als je trouw bent in het kleine, boek je op den duur grotere resultaten.’

‘Ik neem de Bijbel zo veel mogelijk letterlijk. Ik geloof bijvoorbeeld echt in het opstaan van Jezus uit zijn graf. Maar soms botsen dingen met de weerbarstige realiteit. In mijn persoolijke omgeving zijn momenteel veel ernstig zieken. De Bijbel zegt dat ze zullen genezen, maar dat gebeurt niet altijd. Dat roept vragen op, en wat me vaak helpt, is om vanuit een andere cultuur en perspectieven te kijken, bijvoorbeeld door mijn man, die uit Congo komt. Hij helpt me te relativeren. Hier heerst bijvoorbeeld grotendeels een wetenschappelijke rationaliteit, dat niet zou samengaan met geloof. Maar op veel plekken, waaronder in Congo, is het net zo logisch dat een professor gelooft, als een arme werkeloze. Het geloof zit zo diep in mij, dat het niet zomaar verdwijnt door onopgeloste vragen.’

INTERVIEW: ‘Beeldvorming rond ontwikkelingssamenwerking moet genuanceerder’

VAKBLAD VICE VERSA – Zielige beelden van kinderen met hongerbuikjes, je ziet het regelmatig in campagnes van ontwikkelingsorganisaties. Aan de ene kant levert het veel donaties op, maar aan de andere kant wordt er een ongenuanceerd beeld neergezet van de mensen die geportretteerd worden. Dit dilemma wordt beschreven in het nieuwe boek  ‘Reframing the Message?’ van Wilde Ganzen en Vice Versa. De discussie over beeldvorming rond ontwikkelingssamenwerking wordt hierin uigebreid besproken en geanalyseerd. Een interview met samensteller Siri Lijfering.   

Voor vakblad Vice Versa

Het boek Reframing the Message? komt uit terwijl de maatschappelijke discussie weer oplaait over de vernieuwde versie van Band Aid’s ‘Do They Know It’s Christmas’. De kritiek komt uit alle hoeken, niet alleen vanuit de ontwikkelingssector maar ook van daarbuiten. ‘De boodschap van Reframing the message sluit mooi aan op deze discussie, namelijk mensen binnen en buiten de sector aan het denken zetten en ze bewust maken van wat de consequenties van bepaalde beelden zijn’, aldus Vice Versa-redacteur en IDleaks voorzitter Siri Lijfering.

Het boekje is het resultaat van de online discussie die begin dit jaar op de website van Vice Versa werd gevoerd. Er kwam in zes weken een levendige discussie op gang tussen mensen van binnen en buiten de ontwikkelingssector en de emoties liepen daarbij hoog op. Een live event in het Humanity House sloot het debat over beeldvorming af. Het thema werd zo goed ontvangen dat besloten werd er een vervolg aan te geven. Dat is er nu in de vorm van het boek.  Het eerste exemplaar werd afgelopen zaterdag uitgereikt aan minister Ploumen.

Het thema ligt je nauw aan het hart. Waar komt die interesse voor het thema beeldvorming vandaan?

‘Al tijdens mijn bachelor studie Antropologie hield ik de campagnes van organisaties en nieuwsberichten over ontwikkelingssamenwerking nauw in de gaten. Ik had het idee dat er iets niet klopte. Tijdens mijn studie heb ik een half jaar in Zuid-Afrika gewoond en het beeld dat ik daar en in mijn reis door Zuidelijk Afrika daarna had opgedaan klopte niet met datgene dat ik kreeg voorgeschoteld in de media. Het resulteerde in een map vol knipsels en foto’s van campagnes en nieuwsberichten. Toentertijd wist ik nog niet precies wat ik met het onderwerp moest, maar nu heeft het dan eindelijk vorm gekregen en dat heeft heel goed uitgepakt, en ook nog eens op een goed moment.’

De cover is nogal opvallend, wat is daar het verhaal achter?

‘Daar kwamen inderdaad meteen allerlei reacties op. Sommigen vonden het een mooi beeld, een indringende look, een krachtig jongetje. Anderen zeiden: zo kun je hem toch niet neerzetten, is dit nou reframing? Maar eigenlijk heel de discussie van het Reframing the Message-debat is er in gevat.

In het kader van de VN Milennium-ontwikkelingsdoelen campagne werd fotograaf Chris de Bode op pad gestuurd om te laten zien wat het resultaat was van de ontwikkelingscampagne. Hij bedacht: hoe kan ik nou bepalen wat ontwikkeling is? Dat moeten de mensen zelf laten zien! Daarop vroeg hij Tayee uit Ethiopië wat hij later wil worden, hoe hij zijn toekomst ziet. Tayee wilde graag een goede schooldirecteur worden, en zette daarop zijn stoerste directeurslook op.

Deze insteek past precies bij de discussie. Normaal worden altijd beelden neergezet met bijvoorbeeld fondsenwerving als doel. Dat zijn vaak de zielige, emotiewekkende beelden. De mensen die geportretteerd worden hebben niet altijd een stem in de manier waarop ze worden afgebeeld. In deze foto zijn de rollen omgedraaid: Tayee mocht zelf kiezen hoe hij geportretteerd werd en hoe hij zijn verhaal wil vertellen. Nog veel te weinig gebeurt dat. Dat is wat mij betreft de kern van reframing the message: mensen zelf een stem en een keuze geven in de beeldvorming.’

Maar zielige beelden leveren toch veel meer donaties op? Daar gaat het toch om?

‘Je zou kunnen zeggen: het doel heiligt de middelen, toch? Dat wordt ook als argument aangedragen. Maar er wordt zo een stereotype beeld neergezet van de zielige Afrikaan, hulpeloos, uitzichtloos. Hun keuzevrijheid wordt hen ontnomen; alsof ze er daar nu eenmaal niks aan willen of kunnen doen. Alsof lokaal niet aan oplossingen wordt gewerkt en ze puur afhankelijk zijn van onze donaties.  “Al voor drie euro kunt u een leven redden!” Onze paar euro’s lijken al hun problemen op te lossen.

Niet alleen is het disrespectvol, het is ook niet waar. Allerlei complexe problemen, waar wij in het Westen door globalisering ook aan bijdragen, zorgen samen voor armoede. Deze beeldvorming doet dus geen recht aan het werk van ontwikkelingsorganisaties, hier én daar. Het is ongenuanceerd, vertelt niet het hele verhaal en geeft een vertekend beeld van de werkelijkheid.

Er wordt op de emoties ingespeeld, en daardoor geven mensen nu eenmaal eerder, maar het kan ook averechts werken. Want het werkt ook in de hand dat kijkers denken: “Zie je wel, het is daar hopeloos. Het zijn nog steeds dezelfde beelden als twintig jaar geleden. Ontwikkelingshulp werkt helemaal niet, anders zou je dit nu niet meer zien. Waarom moet ik nu nog geld geven?”’ Op de korte termijn genereert het misschien wel fondsen, maar op de lange termijn zou het wel eens ten koste kunnen gaan van het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking.’

Wat moet er dan veranderen?

‘Het is natuurlijk lastig, want je kunt in dertig tot zestig seconden reclamespotje of op een poster niet het hele verhaal vertellen en niet iedereen wil dit hele verhaal horen. We moeten Nederlandse burgers echter niet onderschatten, veel mensen willen echt wel meer weten over de problematiek en over wat er met hun geld gedaan wordt. Het is van belang om een dialoog aan te gaan met burgers om zo echte betrokkenheid te creëren.

Het gaat ook om bewustwording: mijn keuzes hier hebben invloed daar. Kijk naar de kledingindustrie. Alles wat ik bij kledingwinkels hier koop heeft invloed op de werkomstandigheden daar. Daar moeten organisaties mee aan de slag. De eerste stap is burgers actief te betrekken bij de problematiek en het proces betrekt, dan volgen fondsenwerving en donaties uiteindelijk vanzelf.

Het voorbeeld uit het boek van Jaap Stronks (online strateeg voor maatschappelijke organisaties, red) vind ik erg mooi. Hij vergelijkt het aangaan van een relatie met donateurs met het hebben van een date. Als je in een kroeg staat, en je vind iemand leuk, dan biedt je hem of haar een drankje aan, ga je daarna misschien op date en als het leuk is nog een aantal keer. Dan bouw je een relatie op. Ontwikkelingsorganisaties slaan al die stappen over. Ze vragen meteen in de kroeg of een persoon wil trouwen. Niet alleen in de liefde werkt het anders, ook in het aangaan van relaties met donateurs.’

Wat bedoel je met ‘reframing’?

‘Framing gaat om de keuze die er wordt gemaakt bij het vertellen van een verhaal. Je moet altijd selecteren, want je kunt nooit alles laten zien of horen. Uit een groter verhaal selecteer je bepaalde beelden en deelverhalenom over te brengen op het publiek. Dat stukje ‘frame’ laat je zien. Reframing betekent dus het herkaderen van een bepaalde boodschap met bijbehorende beelden en verhalen, waardoor je een eerlijker en genuanceerder beeld van de werkelijkheid geeft.

Het doel van het boekje is om beeldvormers, met name ontwikkelingsorganisaties en media bewust te maken van de keuzes die worden gemaakt bij het selecteren van campagnefoto’s of het schrijven van een artikel. Dat ze zich afvragen: “Is dit wel eerlijk, klopt het verhaal dat ik vertel en doe ik hiermee recht aan degenen met wie en voor wie we werken?” Gelijkwaardige communicatie ligt daar aan ten grondslag.

Ik zeg niet dat er nog helemaal niet genuanceerd wordt gecommuniceerd over ontwikkelingssamenwerkin.g. De bewustwording van het belang van genuanceerde beeldvorming is de laatste jaren flink gegroeid. Dit kwam onder andere naar voren tijdens het Reframing the Message debat vorig jaar, maar ook al op grotere schaal in de maatschappij. Kijk naar de discussie over Band Aid. We hebben de tijd mee, dus we moeten er nu mee aan de slag gaan. Niet alleen binnen de ontwikkelingssector, maar ook de nieuwsmedia, waar vaak geldt “Goed nieuws is geen nieuws”, hebben een verantwoordelijkheid. Hopelijk verspreid de boodschap zich dan als een olievlek in de hele samenleving.’

Het boek ‘Reframing the Message?’ is een uitgave van Wilde Ganzen en Vice Versa, en is uitgegeven door de uitgeverij van Lokaal Mondiaal, LM Publishers. Het boek kost € 14,50 en is hier verkrijgbaar.

Geen bank die in de wapenindustrie investeert: een utopie?

VAKBLAD VICE VERSA – Het kwam de laatste jaren steeds vaker aan het licht; banken investeren ons geld, al dan niet bewust, in bedrijven die de wapenindustrie steunen of die Afrikaanse boeren hun land afnemen. De Eerlijke Bankwijzer, die gisteren vijf jaar bestond, geeft consumenten inzicht in deze problematiek. Daarmee is iets in gang gezet, maar we zijn er nog lang niet, is de conclusie van het debat ‘Zit jouw geld goed?’ van de Fontys minor Global Development Issues van afgelopen week. Het is namelijk ook voor banken niet zo gemakkelijk als het lijkt. Is het een utopie dat geen enkele bank in de wapenindustrie, landroof of kinderarbeid investeert?

Voor vakblad Vice Versa, 02 december 2014

Is kritiek op vrijwilligerswerk in ontwikkelingslanden terecht?

We moeten eens goed nadenken over het nut van vrijwilligerswerk in ontwikkelingslanden, was de boodschap in de Nieuwsuur-reportage van zondag 19 oktober. Later kopte Trouw: ‘Er is zeker wat mis met de westerse vrijwilligers’ en nrc.next: ‘Vrijwilligerswerk is een industrie geworden. Voluntourism, noemen we dat’. Dit was voor Vice Versa-redacteuren Caroline van Slobbe en Iris Visser aanleiding om over hun ervaringen met vrijwilligerswerk te vertellen.

Voor vakblad Vice Versa, in samenwerking met Iris Visser

Als we de krantenartikelen lezen lijkt er inderdaad iets goed fout te gaan. Je zou zeggen dat het doel van vrijwilligerswerk in een ontwikkelingsland is: proberen je eigen steentje bij te dragen in de ontwikkeling van de mensen, daar waar je naartoe gaat. Het kan echter beter beschouwd worden als het gebruik maken van vrijwilligerswerk om ‘jezelf beter te leren kennen’, ‘iets te doen in je tussenjaar’ of, nog erger; vrijwilligerswerk te gaan doen als een soort van hippe toeristische activiteit.

Olifantenpark

Renske de Greef, schrijfster van het artikel in nrc.next, zegt dat het meeste vrijwilligerswerk bestaat uit ‘een zeepbel van nobel klinkende initiatieven en projecten’. Als je de voorbeelden leest, geloof je dat gelijk. Een Britse jongen die een school ging bouwen zonder ook maar iets te weten over hoe dat moet. Te veel weeshuizen in Moshi (Tanzania) dan nodig voor het aantal wezen, omdat vrijwilligers toch íets moeten doen. Het is handig dat het project is gevestigd vlakbij de toeristische aantrekkelijke plekken, want dan kunnen vrijwilligers in het weekend nog een leuk safaritripje maken om wat olifanten te spotten. Hoe nobel en verstandig is dat?

Unicef startte dan ook niet voor niets de campagne ‘Children are not tourist attractions’, waarover Mark Franken in de Trouw schrijft. Vrijwilligers komen vaak maar voor een relatief korte periode werken in een weeshuis, wat leidt tot hechtingsproblemen bij de kwetsbare kinderen. Ook hebben vrijwilligers vaak geen opleiding gedaan en staan dan opeens voor de klas. Er is zelfs geld te verdienen met dit amateuristische vrijwilligerswerk. Veel vrijwilligers hebben geld over om mee te doen met een project. Als je bijvoorbeeld de website bekijkt van Doing Good lees je ‘Het programma biedt een inspirerende afwisseling van reizen, vrijwilligerswerk, excursies en vrije tijd.’ En geef toe, dat klinkt toch best aantrekkelijk?

Een ‘stage’ bij een ontwikkelingsorganisatie

Redacteur Caroline van Slobbe deed vrijwilligerswerk in Delhi, India. Als onderdeel van de minor Global Development Issues liep zij een maand ‘stage’ bij een women empowerment project.

Naar mijn mening is er niet alleen iets mis met vrijwilligerswerk in weeshuizen, maar ook met op scholen Engelse les geven, of dat nu aan kinderen is of aan volwassenen. Dat ervoer ik zelf toen ik lesgaf aan jonge vrouwen bij een women empowerment project in één van de armste wijken Delhi.

De minor had alles wat ik zocht: cultuur, politiek, duurzame ontwikkeling én als klap op de vuurpijl: een maand stagelopen in een ontwikkelingsland. Na vier maanden te leren over allerlei ontwikkelingstheorieën en visies op cultuur(verschillen), was het zaak om in de praktijk te bekijken hoe een ontwikkelingsproject er uit kán zien. Je kon kiezen uit een lijst met 15 organisaties die plekken voor vrijwilligers hadden. Ik wilde graag naar India, en omdat die niet op de lijst stond, ben ik zelf op zoek gegaan. Ik kwam via een klein Nederlands bureautje, Volúnta, dat weer contacten in India had via Volunteering India, terecht in een gastgezin in het rijkere gedeelte van New Delhi. In dat gastgezin zaten nog een aantal andere meiden, die ook via Volunteering India daar waren gekomen. Het was dus hetzelfde als vrijwilligerswerk, al noemde ik het een stage. Ik werd samen met de Australische Brianna ondergebracht bij de lokale ngo SPOWAC: Society for the Promotion of Women and Children, midden in het hectische Old Delhi. Andere vrijwilligers in het gastgezin gingen naar andere lokale ngo’s, meestal weeshuizen.

Een halve journalist als docent Engels

Op mijn eerste dag bij SPOWAC vroeg de directrice hoe goed mijn Engels was. Na haar gerust te hebben gesteld ben ik Engelse les gaan geven, samen met Brianna. We werden een lokaal in gestuurd, de directrice begon door het gebouw te schreeuwen en vanuit allemaal andere ruimten kwamen jonge vrouwen aangelopen met schriftjes. ‘Welkom bij je groep. Dit zijn Brianna en Caroline, zij gaan jullie Engels leren’, begreep ik uit haar gebarend spreken in Hindi. Een schoolbord was er, maar de krijtjes en ander lesmateriaal ontbraken. Daar zaten we dan, niet wetend hoever de Engelse vaardigheden van de meiden reikten . Dat moesten we eerst peilen en dat deden we door simpele gesprekjes. Dat ging aardig. De meiden verstonden vrijwel alles wat je vroeg, maar de niveaus verschilden onderling erg. Gesprekken voeren, wat simpele grammatica ter ondersteuning en wat woordjes leren; dat leek ons de juiste aanpak. Vooral met thema’s werken en tekeningen maken. Het was raar, ik was pas halverwege mijn studie Journalistiek, had nog nooit les gegeven, en toch stond ik daar voor een groep van twintig vrouwen, die al redelijk Engels praatten.

De volgende dag was maar de helft van de groep van gisteren in de les, aangevuld met een stuk of tien nieuwe gezichten. Zo ging dat elke dag. Er was geen vaste groep, er waren geen vaste tijden, soms kwam er niemand opdagen als het koud was buiten, of soms gingen ze ineens allemaal naar de ‘beauty class’, waar ik dan maar aansloot om mijn handen te laten tatoeëren met henna. Een leuke afwisseling, maar natuurlijk niet bevorderlijk voor mijn doel: Engels bijbrengen aan jonge vrouwen van tussen de 15 en 25 jaar.

Na twee weken vertrok Brianna, dus mijn laatste twee weken stond ik er alleen voor. Een vriendin vanuit het gastgezin, Jessica uit de VS, kwam een dagje meehelpen. Ze liep eigenlijk twee weken mee in een weeshuis, maar nam daar drie dagen vrij om ook bij de projecten van haar huisgenootjes, wij dus, te gaan kijken. Ook daar is de kritiek gepast. We deden het spel van de Dromenboom, waarbij onze leerlingen hun dromen moesten opschrijven, en de personen die hen daarbij kunnen helpen. En we leerden hen natuurlijk allerlei woordjes met betrekking tot bomen, natuur en dromen. Het leerde ons wat over hun leefwijzen en cultuur, en dat was interessant. Het ontroerde ons, op een bepaalde manier.

Maar wat hadden zij hier aan? Wilden wij hier niet gewoon horen wat we ergens al wisten, dat dromen van deze vrouwen ‘onafhankelijkheid’ en ‘vrijheid’ zijn, waar dat voor ons zo vanzelfsprekend is? Hier heb ik later wel over nagedacht. Maar op dat moment leek het me een leuk spel van Jessica.

Voluntourism?

Na mijn maand vrijwilligerswerk – stage kon ik het toch niet noemen – vertrok ik om nog twee weken in India rond te reizen. ‘Dag meisjes van Delhi’, heette mijn laatste blogpost. Ik ging weer verder, zij bleven daar. Sommigen hebben een maand lang trouw al mijn lessen gevolgd. Leerling Pooja vroeg aan het eind of ik boeken voor haar wilde uitzoeken (en kopen, dat kon ze zelf niet), zodat ze zelf verder kon studeren. Want na mij zou er geen docent Engels meer zijn. Ze moesten maar wachten tot de volgende vrijwilliger zou komen. Dat kon weken, maanden of jaren duren. En misschien zou die veel liever muziek- of naailes geven. Daar is geen peil op te trekken.

Hoewel het niet mijn intentie was om als ‘voluntourist’ op zoek te gaan naar mezelf – omdat het uiteindelijk voor studiedoeleinden was – heeft het wel een beetje zo uitgepakt. Ik zou het de volgende keer zeker anders doen en niemand aanraden via een dergelijk vrijwilligersreisbureau op pad te gaan. Ik heb bijna achthonderd euro betaald aan Volúnta, waarvan ik niet weet waar dat precies terecht is gekomen. Natuurlijk was een deel van dat geld voor het gastgezin, waar ik onderdak en twee maaltijden per dag kreeg. Maar voedsel is goedkoop in Delhi, héél goedkoop. De directrice van SPOWAC, die ik interviewde voor mijn stageverslag, vertelde dat ze omgerekend tien euro per week per vrijwilliger krijgt. Daar schrok ik van, maar ik vond mezelf wel meteen naïef: waarom had ik dat niet beter uitgezocht?

Toch denk ik dat niet al het vrijwilligerswerk slecht is voor de lokale bevolking. Was ik bijvoorbeeld een half jaar in Delhi gebleven, zoals mijn Duitse huisgenootje Lisa, dan had ik aan het women empowerment project veel meer kunnen bijdragen. Of als er bijvoorbeeld een coördinator was voor de vrijwilligers, die ervoor zorgt dat er een bepaald lesprogramma is zodat mijn opvolger door kan gaan met mijn onderwerpen, was dat ook een stuk beter geweest. Zelf heb ik heel veel van deze ervaring geleerd, over de Indiase cultuur en samenleving maar ook over mijn ambities. Ik denk dat dat geen slecht doel is. Mensen moeten het alleen niet vermommen als zijnde een ‘ik doe het voor de ander, ik wil iets bijdragen’-project.

Vrijwilligerswerk via een studentenorganisatie in Sri Lanka

Redacteur Iris Visser heeft vrijwilligerswerk gedaan in de vorm van lesgeven in Engels, muziek en drama op een Girls High School in Colombo, Sri Lanka.

Ik voelde me wel een beetje aangesproken door alle kritiek, als voormalig onderwijsvrijwilliger zonder opleiding. Als derdejaars student Bestuurs- en Organisatiewetenschap wilde ik destijds graag naar een ver land, een totaal andere cultuur leren kennen en het liefst iets bijdragen zover dat mogelijk zou zijn in twee maanden tijd. Ik kwam terecht bij AIESEC, een organisatie die bestaat uit studenten die uitwisselingsprogramma’s regelen voor studenten over heel de wereld. Ik wist niet zo goed wat ik wilde doen en koos uiteindelijk voor het cliché: Engels lesgeven.

Natuurlijk had ik mijn twijfels over de impact van het werk. Van de twee maanden die ik in Sri Lanka verbleef deed ik ‘maar’ zes weken vrijwilligerswerk. De rest van mijn tijd daar besteedde ik zoveel mogelijk aan rondreizen. Daarbij had ik best veel vrije dagen vanwege allerlei nationale feestdagen. Zonder enige opleiding of ervaring in het onderwijs kreeg ik op de Girls High School een aantal klassen aangewezen. Het enige wat ik kreeg was een rooster waar bijvoorbeeld klas 8A op stond, daarin zaten leerlingen van 13 en 14 jaar oud. Doordat ik goed contact had met de lokale stagiaires en een aantal leraressen die goed Engels spraken, kon ik lesboeken lenen. Aan de leerlingen zelf moest ik maar vragen waar ze precies waren gebleven. Met deze informatie kon ik mijn lessen gaan voorbereiden.

Hoewel ik in tegenstelling tot Caroline wel lesboeken en informatie van collega’s kreeg, voelde ik me toch een beetje in het diepe gegooid. Eerst wilde ik vooral weten hoe de Engelse kennis van de leerlingen was. Als ik navraag deed bij leraressen, in andere klassen ging kijken of de schriftjes van de leerlingen las, leek het erop dat hun kennis van de Engelse taal vooral is gebaseerd op het doen van schrijfopdrachten. Daardoor kwam ik op het idee om meer grammatica uit te leggen en aan de spreekvaardigheid van mijn leerlingen te werken. In het begin vond ik dat best moeilijk. Een behoorlijk effectieve manier was het doen van taalspelletjes. Opeens konden mijn leerlingen, die voorheen te verlegen waren om hardop te spreken, het antwoord schreeuwen en was de eerdere angst voor een verkeerde uitspraak compleet verdwenen. Ik probeerde ze duidelijk te maken dat het niet erg is om fouten te maken, dat je hiervan juist leert. Nadat ze bewezen hadden dat ze wel degelijk Engels konden spreken en ik hun complimenten gaf, ging het mondeling antwoord geven op een vraag uit het boek of het geven van een presentatie veel beter.

Het toepassen van die effectieve manier leerde ik trouwens vooral door de drama- en muzieklessen die ik daarnaast gaf. (Daarvoor was ik oorspronkelijk niet aangenomen, maar omdat er een piano op school stond waar niemand op kon spelen, heb ik aangeboden om muzieklessen te geven, waarvoor ik toestemming kreeg en later ben ik gevraagd om een aantal keer per week dramales te geven). Daar merkte ik dat de studenten door het zingen van liedjes en het doen van toneelstukjes heel enthousiast werden en niet meer nadachten over het maken van eventuele fouten. In een onderwijscultuur waar leerlingen zelden complimenten krijgen en alleen maar horen wat ze fout doen, is het te begrijpen dat ze bang zijn om het verkeerde te zeggen. Ik heb dan geen opleiding in het onderwijs gevolgd, maar op basis van mijn eigen ervaring als leerling en student in Nederland kon ik voor mijn gevoel redelijk goed aan de slag. Mede dankzij de goed luisterende en gemotiveerde leerlingen.

Het verdringen van betaald werk

Ik begrijp de kritiek dat de snelle roulatie van talloze vrijwilligers leidt tot hechtingsproblemen bij de kinderen. Waar ik eigenlijk nooit over heb nagedacht is dat ik met mijn vrijwilligerswerk mogelijk betaald werk verdringt. Op de High School waren meerdere leraressen Engels die makkelijk mijn klassen hadden kunnen overnemen, maar in plaats daarvan wat meer tussenuren hadden en zich wel vermaakten in de ‘staff room’ (over het algemeen waren de meeste leraressen heel lui). Op Sri Lanka heb ik waarschijnlijk niet direct gezorgd voor het verdringen van bepaald werk, omdat leraressen misschien wel minder lesuren hadden, maar betaald kregen voor hun aanwezigheid gedurende de hele dag. Ook waren er op mijn school maar af en toe vrijwilligers, waardoor dit waarschijnlijk geen invloed had op het minder aannemen van betaalde krachten.

Ik geloof dat de leerlingen die ik lesgaf in een vrij korte tijd een stuk zelfverzekerder zijn geworden in het spreken, maar je kunt je afvragen of ze dit volhouden als ze weer terugvallen in een lespatroon dat bestaat uit schrijfopdrachten. Ik hoop dat een aantal tips bijblijven, die ik zowel aan de leerlingen als aan de stagiaires heb overgebracht.

Nuance is van belang

Het kritiekpunt dat vrijwilligerswerk te vergelijken is met een zeepbel van nobel initiatief kan volgens ons worden bevestigd. Al probeer je goed te doen, uiteindelijk valt af te vragen hoe nobel je korte duur van opleidingsloze vrijwilligerswerk eigenlijk is. Toch is nuancering van de kritieken van belang. Vrijwilligers hebben misschien niet de juiste opleiding genoten, dat betekent nog niet dat de lessen van vrijwilligers slechter zijn dan die van de lokale leraressen die een opleiding van lage kwaliteit hebben gevolgd – laat staan van de docenten die simpelweg lui en ongemotiveerd zijn. In het geval van Caroline werden er zonder vrijwilligers helemaal geen Engelse lessen gegeven.

Er zijn meerdere soorten vrijwilligerswerk die niet met elkaar te vergelijken zijn en dus niet dezelfde kritiek verdienen. Zo is de kritiek van hechtingsproblemen vooral gericht op het vrijwilligerswerk in weeshuizen, in het middelbaar onderwijs is het niet raar dat docenten elkaar afwisselen. En de kritiek dat je niet veel impact hebt gemaakt betekent misschien niet per definitie dat je kwaad hebt gedaan. Het is niet verkeerd om je horizon te verbreden, andere culturen te leren kennen om op die manier een beter beeld te vormen van hoe de wereld werkt. Het is dus ook goed voor jezelf, en niet ‘puur om de ander te helpen’.

Toch geloven wij dat het goed is dat de vrijwilligersindustrie kritiek te verduren krijgt, omdat het hopelijk aanzet  tot een efficiëntere, meer structurele wijze van de organisatie van vrijwilligerswerk. Wat de vrijwilligers zelf betreft: die moeten niet geloven dat ze baanbrekend werk doen, maar bescheiden zijn in wat ze kunnen bereiken.

INTERVIEW: Ontwikkelingshulp op het randje van chaos

VAKBLAD VICE VERSA -De methoden van de internationale ontwikkelingshulpsector vallen te vergelijken met het Engelse gezegde ‘Als je alleen een hamer hebt, lijkt alles een spijker.’ Oftewel: dezelfde oplossingen worden op uiteenlopende problemen toegepast. Dat zegt de Britse wetenschapper Ben Ramalingam wanneer hij zijn boek ‘Aid on the Edge of Chaos’ toelicht aan Vice Versa. Hij pleit daarom voor radicale veranderingen in onderzoek, methodologie, programma-ontwerp en monitoring. 

Voor vakblad Vice Versa

‘Anti-terrorismemaatregelen beperken mensenrechtenactivisten en –ngo’s’

VAKBLAD VICE VERSA – De maatschappelijke ruimte voor activisme

tegen mensenrechtenschendingen wordt in grote delen van de wereld steeds kleiner. Dat is deels te wijten aan anti-terrorismemaatregelen. Dit is een van de belangrijke conclusies tijdens het debat ‘Human Rights: What’s Your Argument?’, dat het Breed Mensenrechten Overleg (BMO) en het ministerie van Buitenlandse Zaken vorige maand organiseerden. ‘Hoe goed bedoeld ook, de neveneffecten van terrorismebestrijding voor activistische ngo’s zijn enorm.’

Voor vakblad Vice Versa

VIDEO: Palpita’s Portugese fadomuziek

VAKBLAD VICE VERSA – Portugese fado, gezongen door een blonde Nederlandse? Inderdaad, dat is Palpita! Het begon allemaal vijf maanden geleden, toen Merel Rumping met vriendinnen in Lissabon spontaan een fadolied zong. Ze kreeg daarop zo veel goede reacties dat ze besloot twee gitaristen er bij te zoeken. Naast haar werk bij ProPortion, een organisatie die sociale ondernemingen ontwikkelt in onder meer Bangladesh, Kenia en Colombia, en haar colums over sociaal ondernemen voor Vice Versa, treedt Merel met Palpita op in culturele cafés, op bruiloften, feestjes en in een Portugese delicatessenwinkel. Het ensemble van Merel Rumping, Ralph Bijvoet en Antonio Carlos Costa speelt donderdag tijdens de talkshow van Vice Versa op het Partos Innovatiefestival. Merel zal daar vertellen over haar passie voor de fado.Bekijk hier de video van de redactie van Vice Versa, waarin ze vertelt over Palpita, haar muziek en over een emotionele serenade in het Vondelpark.

Voor: Vice Versa

ACHTERGROND: Een onafhankelijke staat voor de Toeareg in Mali

VAKBLAD VICE VERSA – De Toaereg in Mali strijden voor erkenning van hun onafhankelijke staat Azawad, een strijd die sinds de Arabische Lente gepaard gaat met geweld. Kunstenaar Jonas Staal ziet nog iets anders dan geweld in het proces van het gevecht voor onafhankelijkheid: een kunstwerk van symbolen. Hij richtte een ‘ambassade’ op. Op zijn uitnodiging was Moussa Ag Assarid, vertegenwoordiger van Azawad, onlangs in Utrecht en vertelde daar over het conflict, én het militaire ingrijpen. ‘De internationale gemeenschap wil het noorden van Mali stabiliseren, maar zijn alleen bang voor de islamisten en kijken niet om naar de burgers van Azawad.’

Voor vakblad Vice Versa

Een druk schrijvende tolk zit naast Moussa Ag Assarid. Moussa Ag Assarid woont al jaren in Frankrijk, maar komt oorspronkelijk uit het noorden van Mali. Naast schrijver is hij ook vertegenwoordiger van de MNLA (Nationale Beweging voor de Bevrijding van de Azawad). De activist is maar enkele dagen in Nederland: over twee dagen voegt hij zich bij zijn landgenoten van de MNLA, die in Algerije onderhandelen met de regering van Mali. ‘We vechten al sinds 1958 voor ons bestaansrecht. De MNLA is geen religieuze of idealistische organisatie, maar we vechten voor het welzijn van ons volk. Het ultieme doel nu is dat het volk zelf mag beslissen over hun lotsbestemming. We willen een referendum.’

‘Het is een echte ambassade’

Ag Assarid nam Jonas Staal deze zomer mee naar de ‘statenloze staat’ Azawad. Daar liet hij hem zien hoe de wens voor onafhankelijkheid er uit ziet. ‘Ik zag de geboorte van een nieuwe staat: de fundamenten van een nieuwe politieke entiteit, die de oude structuren van de Franse kolonie en de staat Mali een nieuwe betekenis geeft. Op elke hoek van de straat is de vlag van Azawad te zien’, zegt Staal. ‘Op t-shirts, op muren geschilderd, voor de ramen. Dat vind ik iets moois: dat politiek en cultuur zo nauw samenhangen.’ Ag Assarid is verbaasd op dat moment. Hoe kan Staal, wiens land zelfs betrokken is bij het conflict door militaire steun, nu niet weten wat er allemaal aan de hand is in Azawad? De twee besluiten samen te werken.

Een ambassade is het resultaat. Een grote witte ruimte met aan de muren foto’s van soldaten in de woestijn. Teksten erbij over de geschiedenis van Mali. ‘Hoewel er bijvoorbeeld geen visa verstrekt worden, maakt de realiteit van het volk van Azawad, het bestaan van de mensen, dat de ambassade echt is’, zegt Staal. Het kunstproject roept inhoudelijk vragen op. Wat is dat, een statenloze staat? Wat is er precies aan de hand in het land? En wat is de rol van de internationale gemeenschap daarin? Aan een tafel die in de vorm van Mali is gezaagd zitten wetenschap, politiek, activisten en journalistiek bij elkaar om daarover te discussiëren.

Het conflict

Ag Assarid gaat door. Hij vertelt geëngageerd over het conflict. Over de armoede in de woestijn en het gebrek aan humanitaire hulp. Verschillende groepen opstandelingen vechten er tegen de regering. Onder meer islamitische extremisten geliëerd aan Al Qaida. Zij willen de sharia invoeren in zo groot mogelijke delen van het land.

Het volk van Azawad wordt gevormd door groepen in het noorden, geleid door de toearegs. Zij willen autonomie in het noordelijkje deel Mali. Daar vechten ze al voor sinds 1958. Lange tijd was er sprake van vrede en een ‘stille strijd’, maar aan het begin van de Arabische Lente in 2011 laait het geweld weer op. Veel toearegs waren voorheen goedkope huurlingen in het leger van de Libische leider Kaddafi. Na zijn val keren de militanten terug naar huis, gewapend met zwaar materieel van het Libische leger. De Nationale Beweging voor de Bevrijding van Azawad wordt opgericht (de MNLA), die de seculiere staat Azawad uitroept. Maar deze staat wordt nog door geen enkel ander land erkend.

Aanvankelijk strijdt MNLA samen met de islamitische groeperingen en ze verspreiden zich richting het zuiden van Mali. Het regeringsleger krijgt flinke klappen. ‘Toen het regeringsleger verslagen was, kon ons volk weer ademen’, zegt Ag Assarid. De islamisten en de toearegs hebben andere belangen en komen uiteindelijk ook met elkaar in conflict. De islamitische extremisten veroveren steeds meer gebieden. Het regeringsleger voelt zich ondertussen niet voldoende gesteund door de eigen regering en pleegt in maart 2012 een staatsgreep. President Amadou Toumani Touré wordt afgezet en vervangen door een militaire junta.

Interventie

Op dat moment, in 2012, besluit Frankrijk in te grijpen, de voormalige kolonisator van Mali. Nadat het in de regio weer redelijk gestabiliseerd is, verzoekt de interim-president Dioncounda Traoré om een VN vredesmacht te sturen die de Franse interventiemacht opvolgt. Dat verzoek wordt ingewilligd, en operatie MINUSMA (United Nations Multidimensional Integrated Stabilization Mission in Mali) wordt opgezet medio 2013. Nederland doet ook mee en stuurt 350 militairen om mee te helpen met de stabilisatie van de regio.

Moussa Ag Assarid is kritisch tegenover de interventie. ‘De VN vecht ook tegen ons, tegen de toearegs. Maar we hebben een gezamenlijke vijand: de islamitische terroristen. De internationale gemeenschap wil het noorden van Mali stabiliseren, maar zijn alleen bang voor de islamisten en kijken niet om naar de burgers van Azawad.’ De MNLA wil samenwerken met de VN om het volk te beschermen. ‘De blauwhelmen komen uit verschillende staten met eigen belangen. De vredestroepen moeten zich afvragen: zijn we nu het volk aan het beschermen of alleen maar aan het vechten voor onze eigen belangen? En waarom is er geen humanitaire hulp? Waarom komt de VN pas ingrijpen als Al Qaida oprukt?’

Jasper van Dijk, Tweede Kamerlid van de SP, heeft geen steun uitgesproken voor de missie waar het kabinet Nederlandse militairen voor stuurt. ‘Er zijn geen substantiële en duurzame oplossingen te bewerkstelligen met militaire interventies. Het is niet realistisch om een staat te restaureren tot hoe het was. We weten niet eens goed wie tegen wie vecht.’ Het is volgens Van Dijk ook niet aan Nederland om te bepalen of Azawad bestaansrecht heeft. Die staat moet door het volk gemaakt zijn, niet door het buitenland, zegt hij.

Legitimiteit

De internationale gemeenschap is niet happig op het ‘zomaar’ helpen bij het vormen van een nieuwe staat. De lokale bevolking moet er achter staan. En dan nog is het een enorm ingewikkeld proces. Een freelance journalist uit het publiek vraagt zich daarom af waarom de bevolking niet te spreken is over de MNLA. ‘Ik kon geen supporters van die club vinden. Waar zijn ze?’  Ag Assarid reageert verontwaardigd. Dit is volgens hem precies het probleem. ‘Ik kom uit een plek 40 kilometer van Gao [een grote stad in het noorden van Mali, red]. Ik kan niet naar die stad reizen, omdat het leger daar zit. De mensen kunnen niet vrijuit spreken. Ook niet tegen journalisten. In heel veel delen van het land is men bang om te praten. We worden onderdrukt.’

Dat de lokale bevolking niet vrijuit spreekt, draagt niet bij aan de legitimiteit van de claim om een staat te vormen. En het maakt het ook moeilijk om media-aandacht te krijgen, iets dat het volk van Azawad wel recht zou doen, volgens oorlogsjournalist Arnold Karskens. ‘In 2014 ligt de aandacht van de journalistiek bij Syrië, IS en Oekraïne, niet bij Azawad. Journalisten moeten het verhaal vertellen dat nog niemand verteld heeft.’ Hij heeft ook een tip voor Moussa Ag Assarid: de MNLA zou meer van dit soort avonden moeten organiseren en meer trips voor journalisten. ‘Verspreid je boodschap. Zo lang journalisten in je gebied kúnnen komen, laat je zien dat het niet zoiets als een concentratiekamp is. Heb niks te verbergen.’

Jeroen Zandberg van de UNPO (Unrepresented Nations and Peoples Organisation) zegt dat internationale erkenning lastig is voor Azawad. Azawad is geen lid van de UNPO. ‘Het is geen onafhankelijke staat, zoals de MNLA in 2012 geclaimd heeft. Het is een bezet gebied, een minderheid zonder grondgebied. Daarnaast mag een “statenloze staat” alleen lid worden van de UNPO als geweld niet het doel is, maar als het alleen voor zelfbescherming gebruikt wordt.’ Het is onduidelijk of Zandberd hiermee de MNLA ervan beschuldigd geweld te misbruiken. Maar het zou volgens hem in ieder geval de legitimiteit van de staat Azawad in het geding brengen.

Weinig ontwikkelingshulp

‘Waarom praten we over legitimiteit?’ Fathi N Khalifa lijkt blij te zijn dat zijn microfoon wordt aangezet. Tot twee weken geleden was hij de directeur van het World Amazigh Congress, een internationale organisatie die de cultuur en identiteit van Azawad promoot en beschermt. ‘Het volk van Azawad bestaat uit 16 miljoen mensen, uit verschillende landen, met een cultuur én met rechten. Arabieren, koerden, christenen, moslims en toeareg. En we kunnen onze kinderen niet eens Awaziaanse namen geven.’

Hij benadrukt ook dat er bijna geen ontwikkelingsorganisaties aanwezig zijn in het noorden van Mali. Terwijl dat hard nodig is. Er is veel armoede en droogte, waardoor er te weinig water en voedsel in de regio is. De Malinese overheid laat het volk aan hun lot over, zegt N Khalifa. Maar alleen het Rode Kruis en enkele kleine ngo’s zijn ter plekke en er is weinig activiteit, volgens hem. Dat is te wijten aan het ruige, droge woestijnlandschap van het noordelijke deel van het land. Reizen in de Sahara is moeilijk. Maar hij wijst ook naar de internationale gemeenschap. ‘Die maakt het veel moeilijker dan het is. Vanavond ook. Het is niet complex, het is juist simpel. Mensen bevinden zich in hun eigen land, op eigen grondgebied. Dat zou hen niet ontnomen mogen worden. Het conflict weerhoudt ontwikkelingsorganisaties er onterecht van ervan humanitaire hulp te sturen.’ Als laatste wil N Khalifa Jonas Staal bedanken voor zijn kunstproject, de ambassade. ‘Zo worden we gehoord’.

Het twee uur durende debat is niet genoeg om alle vragen te beantwoorden. Hoe moet de internationale gemeenschap er mee omgaan? Wat moeten zij uitdragen in de MINUSMA-missie? Die vragen zijn onbeantwoord gebleven. Het probleem van Azawad wordt niet opgelost, maar dat was ook niet de bedoeling. Het doel is om mensen na te laten denken over het bestaan van een staat.

De woestijn

Staal: ‘In Nederland vergeten we wel eens wat het begrip staat inhoudt. Het is een vanzelfsprekendheid geworden. Dat heeft ook met onze cultuur te maken. De stateloze staat, de niet-erkende staat, worstelt veel meer met zijn identiteit dan erkende staten: er is een openlijk proces gaande waarin het gemeenschappelijke wordt onderzocht, tussen verschillende volkeren, verschillende geschiedenissen, verschillende talen, met verschillende beelden, die de horizon van een nieuwe staat moeten gaan vormen. Dat proces is politiek, militair, maar ook cultureel van aard. En dat laatste is denk ik cruciaal: dat de staat in termen van nationale bevrijdingsbeweging geen koloniale, maar een culturele expressie is.’

Moussa Ag Assarid voegt daaraan toe: ‘Deze avond was goed. We wilden iedereen laten zien wie de mensen van Azawad zijn. We wonen in de woestijn, maar we bestaan.’

Het kunstproject ‘New World Embassy: Azawad’ is nog tot 9 oktober te bezichtigen in gallerij Bak Utrecht. Van 17-19 oktober zal onder de naam ‘The Art of Creating A State’ een volgende sessie plaatsvinden, die ook door Staal is opgezet in samenwerking met BAK.

Na het debat is vorige week de Nederlandse ambassadeur in Mali op het matje geroepen om tekst en uitleg te geven namens Nederland. Hij gaf aan dat het niet op een officiele diplomatieke missie gaat. Maar Staal en Ag Assarid hebben goedkeuring van de President van de MNLA, Bilal Ag Acherif om de ambassade voort te zetten.’In die zin heeft de ambassade wel degelijk legitimeit, maar vanuit de positie van eens stateloze organisatie. Azawad kan opereren als een niet-erkende staat, net als dat onze ambassade kan opereren als een niet-erkende ambassade.’ De MNLA heeft verder aangekondigd diverse nieuwe ambassades te willen openen.

INTERVIEW: ‘Westerse bemoeienis verzwakt lokaal maatschappelijk middenveld’

VAKBLAD VICE VERSA – Geld is macht. Dat is niets nieuws, maar heeft in de context van internationale samenwerking wel belangrijke gevolgen. Donorfinanciering vanuit het Westen verzwakt namelijk op den duur het lokale maatschappelijk middenveld en staat lokale geworteldheid in de weg. Dat ondervond Jelmer Kamstra tijdens zijn promotieonderzoek dat hij volgende week presenteert aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Kamstra raakt hiermee een aantal snaren van het Change The Game debat. Reden genoeg dus voor Vice Versa om wat dieper in zijn onderzoek te duiken.

Voor vakblad Vice Versa, in samenwerking met Siri Lijfering

SCRIPTIE: ‘Objectiviteit’ versus activisme – journalistiek in Syrië

AFSTUDEREN JOURNALISTIEK, 2013 – In de lente van 2011 begon in Syrië de opstand tegen president Bashar al Assad, met de hoop van de Syrische burgers om het land tot een democratie om te vormen. Een bloedige burgeroorlog volgde. Journalistiek bedrijven in een burgeroorlog is een vak apart. Correspondenten uit allerlei landen trachten ‘betrouwbaar’ verslag te doen van de gebeurtenissen, om het publiek dat  in eigen land op de bank zit te informeren. Ze worden bemoeilijkt door een enorm aantal factoren die bij een burgeroorlog komen kijken: culturele en sociale omstandigheden, onveiligheid, personvrijheid, verschillende partijen en belangen. Wat is ‘betrouwbare’ journalistiek in dergelijke omstandigheden? Is dat mogelijk?

Mijn scriptie gaat over de vraag wat een journalist betrouwbaar maakt. Hierover sprak ik met journalisten die ervaring hebben in conflict- en oorlogsgebieden. Journalisten die in een conflictgebied verslag doen, houden zichzelf een bepaald doel en een bepaalde taak voor en daarmee een bepaalde manier van werken. De meningen in het journalistieke en wetenschappelijke veld zijn sterk verdeeld over wat die rol en taak zou moeten zijn. Ik beschrijf de discussie of journalisten objectiviteit en neutraliteit na moeten streven, of dat zij een meer activistische rol mogen aannemen. Is objectiviteit wel mogelijk, en zelfs wenselijk? Wat betekent het als een journalist een activistische rol aanneemt en ons haar beeld van goed en kwaad oplegt? En waar bevindt zich de scheidslijn tussen objectiviteit en activisme?

Voor mijn afstuderen aan de Fontys Hogeschool voor Journalistiek schreef ik een reflectie over betrouwbare journalistiek in burgeroorlogen, met Syrië als case studie.

VIDEO: Annelieke, portret van een ex-dakloze in Eindhoven

AFSTUDEREN JOURNALISTIEK – Geef een dakloze een huis en hij is niet meer dakloos. Probleem opgelost, of toch niet? Een portretreeks over ex-daklozen. Een huis alleen lost niet alle problemen op. Ik kijk met Hans, Annelieke, Ricardo en André naar hun huidige situatie: zij hebben ook nadat ze weg waren van de straat veel tegenslagen gehad, terugvallen in drank of drugs, onprettige hulpverlening of het overlijden van vrienden van de straat. Nu volgen zij alle vier de opleiding tot ervaringsdeskundigen bij het Koepeloverleg Dak- en Thuislozen en de Stichting Ervaring die Staat. Het portret van Annelieke is hieronder te vinden.